چگونه ماه رمضان ماه میهمانی خداوند است؟
چگونه ماه رمضان ماه میهمانی خداوند است؟
ماه مبارک رمضان در فرهنگ اسلامی به‌عنوان «ماه میهمانی خدا» شناخته می‌شود. این نام‌گذاری برگرفته از حدیث رسول گرامی اسلام است که در خطبه شعبانیه می‌فرماید: «وَ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَةِ اللَّهِ»[1]؛ و آن ماهی است که در آن به میهمانی خدا دعوت شده‌اید. این تعبیر زیبا و عمیق نشان‌دهندۀ جایگاه ویژه این ماه در نزد پروردگار است؛ اما سؤال اینجاست که چرا ماه رمضان را ماه میهمانی خدا می‌نامند و چگونه این ماه به میهمانی خداوند تبدیل شده است؟ و این مهمانی چگونه است؟ و مائده و غذای این سفره چیست؟ در این مقاله دنبال پاسخ به این سؤال هستیم و آن را از منظر آیات قرآن کریم و روایات اهلبیت علیهم‌السلام بررسی خواهیم کرد.
مهمانی دل یا مهمانی شکم؟
این چه مهمانی است؟! ما انسان‌های مادی وقتی مهمانی می‌رویم توقع داریم انواع و اقسام خوراکی‌های لذیذ آماده باشد و انواع مشروبات و مأکولات را صاحب سفره تهیه‌کرده باشد؛ اما این چه مهمانی است که مهمان را از هر هرگونه لذت مادی منع کرده و حتی خوردن و آشامیدن ساده را نیز باید ترک کنند.
شاید تاکنون توجه کرده باشید که گاهی در زبان عامیانه دل را به‌جای شکم استعمال کرده و مثلاً کسی که شکمش درد می‌کند می‌گوید دلم درد می‌کند. شکم یکی از اعضای بدن است و دل با روح انسان ارتباط دارد. شکم جای خورد و خوراک است و دل کانون عواطف انسان است که مثلاً میگویی دلم سوخت یا دلم شاد شد، یا کسی را دوست می‌داری میگویی در دلم جا کرده و ...
و اتفاقاً این دو دقیقاً در نقطه مقابل هم‌اند؛ یعنی انسان هر چه به یکی توجه می‌کند از دیگری باز می‌ماند:
تا که اسطبل شکم معمور است * کاخ دل را نتوان کرد آباد
برای جواب این سؤال باید به این سؤال پاسخ داد که در این مهمانی قرار است دل مهمان شود یا شکم؟
اگر مهمانی شکم مقصود باشد قطعاً ماه مبارک رمضان ماه مهمانی نیست. بلکه ماه زندانی کردن شکم است؛ اما اگر مراد مهمانی دل و روح و جان انسان باشد که اصل هم اوست باید گفت: بله ماه مبارک رمضان ماه مهمانی خداوند است؛ و از آنجا که گفتیم دل و شکم مقابل همدیگر است برای این‌که دل مهمان شود و شرایط لازم برای این مهمانی فراهم شود باید شکم زندانی شود و اندکی از مشغولیت به شکم و لذت‌های مادی کاسته شود. از این‌رو در ماه مبارک رمضان از سهم شکم کم می‌کنیم تا دل جلا پیداکرده و به‌سوی معبود پرواز کند.
مهمان چه هستیم؟
بعد از این‌که معلوم شد، ماه رمضان ماه مهمانی شکم نیست و مهمانی دل است یعنی لذت‌های مادی در کار نیست و از مأکولات و مشروبات خبری نیست، باید به این پرسش بپردازیم که قرار است در این ضیافت مهمان چه باشیم و از چه چیز‌هایی بهره‌مند شویم؟
در آیات قرآن کریم و روایات اهلبیت علیهم‌السلام اگر جستجو کنیم مواردی را می‌یابیم که می‌توان از آن‌ها به‌عنوان مائده و غذای این مهمانی یادکرده و آن‌ها را به‌عنوان مهم‌ترین و لذیذترین غذاهای این مهمانی معرفی کرد.
در این نوشته به چند تا از مهم‌ترین آن موارد اشاره می‌شود.
۱. ماه نزول قرآن: میهمانی کلام خدا
ماه رمضان، ماه نزول قرآن است. خداوند در سوره بقره، آیه ۱۸۵ می‌فرماید:
«شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَ الْفُرْقَانِ»
(ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است، قرآنی که هدایتگر مردم و نشانه‌های روشن هدایت و جداکننده حق از باطل است.)
نزول قرآن در این ماه، نشانه‌ای از لطف و رحمت خداوند به بندگانش است. قرآن، کلام خداوند و بهترین هدیه الهی به انسان‌هاست؛ بنابراین، ماه رمضان به‌عنوان ماه نزول قرآن، ماه میهمانی کلام خداوند است و بندگان در این ماه با تلاوت، تدبر و عمل به قرآن، به میهمانی خداوند دعوت شده‌اند.
در حقیقت بهترین پذیرایى خداوند مهربان در این ماه پربرکت، همان «قرآن مجید» است که در این ماه نازل‌شده و چه ضیافتى بالاتر از این‌که میزبان، براى میهمانان خویش کتابى فرو فرستد که تمام سعادت بشر در آن باشد و سرچشمه جوشان تمام خیرات و خوبی‌های آدمى گردد.
ماه رمضان بهار قرآن است؛ امام صادق (ع) می‌فرمایند: «لِکُلِّ شَیْءٍ رَبِیعٌ وَ رَبِیعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضَانَ»[2] (هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن، ماه رمضان است.)
لذا روایات متعدّدى به تلاوت قرآن مخصوصاً در ماه مبارک رمضان توصیه شده و فضیلت‌های فراوانى براى آن بیان گردیده است؛ تا آنجا که ثواب تلاوت یک آیه از این معجزه الهى در این ماه، برابر با تلاوت تمام قرآن در غیر ماه رمضان قرار داده شده است. رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم می‌فرماید:
«وَ مَنْ تَلا فیه آیَةً مِنَ القُرْآنِ، کانَ لَهُ مِثْلُ اَجْرِمَنْ خَتَمَ القُرْآنَ فى غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ.»[3]
کسى که در ماه مبارک رمضان یک آیه قرآن بخواند پاداش او همانند کسى است که قرآن را در ماه هاى دیگر ختم کرده است.
و از امام هشتم (علیه‌السلام) روایت کرده که فرمود:
"الحسنات فى شهر رمضان مقبولة، والسیئات فیه مغفورة، من قرا فى شهر رمضان آیة من کتاب الله عزوجل کان کمن ختم القرآن فى غیره من الشهور... ."[4]
(نیکی‌ها در ماه رمضان پذیرفته و بدیها در آن آمرزیده است، کسى که در ماه رمضان آیه‌ای از کتاب خداوند بخواند همانند کسى است که در ماه‌های دیگر قرآن را ختم کرده و کسى که در این ماه بروى برادر ایمانى خود بخندد (و او را خوشحال کند) در روز قیامت او را دیدار نکند جز آنکه بروى او بخندد (و او را خوشحال کند) و به بهشت مژده‌اش دهد و کسى که در این ماه به مؤمنى کمک می‌کند، خداى تعالى در هنگام عبور بر صراط کمکش کند در آن روزى که گام‌ها بلغزد و کسى که خشمش را در این ماه نگهدارد خداوند خشمش را در روز قیامت از او باز دارد.
و کسى که درمانده اندوهگینى را دستگیرى و نجات دهد، خداوند در روز قیامت او را از هراس بزرگ آن روز در امان دارد و کسى که ستمدیده‌ای را در این ماه یارى کند، خدایش در دنیا بر دشمنانش یارى دهد و در روز قیامت نیز هنگام حساب و در کنار میزان یاری‌اش کند. ماه رمضان ماه برکت، ماه رحمت، ماه مغفرت، ماه توبه و ماه انابه و بازگشت به درگاه الهى است، کسى که در ماه رمضان آمرزیده نشود در چه ماهى مى‌خواهد آمرزیده شود؟ از خدا بخواهید در این ماه روزه‌تان را بپذیرد و آخرین سال عمر شما قرار ندهد و توفیق اطاعت خود را به شما دهد و از نافرمانی‌اش شما را نگهدارد، که به‌راستی خداوند بهترین کسى است که از او درخواست کنند.)
۲. ماه رحمت، مغفرت و برکت: میهمانی رحمت الهی
ماه رمضان، ماه رحمت، مغفرت و برکت است. پیامبر اکرم (ص) در حدیثی می‌فرمایند:
«إِنَّ رَمَضَانَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْمَةٌ وَ أَوْسَطُهُ مَغْفِرَةٌ وَ آخِرُهُ عِتْقٌ مِنَ النَّارِ»
(ماه رمضان، ماهی است که آغازش رحمت، میانه‌اش مغفرت و پایانش آزادی از آتش جهنم است.)
عبدالرحمن بن بشیر از اصحاب امام سجاد علیه‌السلام روایت کرده که حضرت در ماه مبارک رمضان هر روز این دعا را می‌خواندند:
«اللَّهُمَّ إِنَّ هذَا شَهْرُ رَمَضَانَ، وَ هذَا شَهْرُ الصِّیَامِ، وَ هذَا شَهْرُ الْإِنَابَةِ، وَ هذَا شَهْرُ التَّوْبَةِ، وَ هذَا شَهْرُ الْمَغْفِرَةِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ هذَا شَهْرُ الْعِتْقِ مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزِ بِالْجَنَّة»[5]
بار خدایا این شهر رمضان است، ماه روزه، ماه تضرع و توبه ماه مغفرت و رحمت و ماه آزادی از آتش جهنم و رسیدن به سعادت و بهشت.
در این ماه خداوند بندگانش را فراخوانده و به آنان می‌گوید به آغوش من بازگردید و آرامش حقیقی را با عمق جانتان احساس نمایید. در روایتی آمده است:
امام رضا (علیه‌السلام) از طریق پدرانشان (علیه‌السلام) نقل می‌کنند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند:
«إِنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ شَهْرٌ عَظِیمٌ یُضَاعِفُ اللَّهُ فِیهِ الْحَسَنَاتِ وَ یَمْحُو فِیهِ السَّیِّئَاتِ وَ یَرْفَعُ فِیهِ الدَّرَجَاتِ مَنْ تَصَدَّقَ فِی هَذَا الشَّهْرِ بِصَدَقَةٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ مَنْ أَحْسَنَ فِیهِ إِلَى مَا مَلَکَتْ یَمِینُهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ شَهْرَکُمْ هَذَا لَیْسَ کَالشُّهُورِ إِذَا أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ أَقْبَلَ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ إِذَا أَدْبَرَ عَنْکُمْ أَدْبَرَ بِغُفْرَانِ الذُّنُوبِ هَذَا شَهْرٌ الْحَسَنَاتُ فِیهِ مُضَاعَفَةٌ وَ أَعْمَالُ الْخَیْرِ فِیهِ مَقْبُولَةٌ وَ مَنْ صَلَّى مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَکْعَتَیْنِ یَتَطَوَّعُ بِهِمَا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ.»[6]
ماه رمضان، ماهی است عظیم که خداوند در آن حسنات را می‌افزاید و گناهان را محو می‌کند و درجات را بالا می‌برد. هر کس در این ماه صدقه دهد خداوند او را می‌آمرزد و هر کس در حد توانش نیکی نماید خداوند او را می‌بخشد. سپس می‌فرمایند: این ماه همانند سایر ماه‌ها نیست چرا که با برکت و رحمت روی به سویتان می‌آورد و با بخشش گناهان از شما دور می‌گردد.
خداوند در این ماه، رحمت و بخشش خود را به بندگانش ارزانی می‌دارد. درهای بهشت گشوده و درهای جهنم بسته می‌شود. بندگان با روزه، نماز، توبه و دعا، به میهمانی رحمت الهی دعوت شده‌اند تا از برکات و مغفرت خداوند بهره‌مند شوند.
۳. ماه تقرب به خدا: میهمانی قرب الهی
ماه رمضان، فرصتی است برای تقرب به خداوند. سرچشمه اصلى گناهان وسوسه‌های شیطان و ابزار شیطان، هواى نفس است. هنگامى که به وسیله روزه، شهوات در کنترل عقل در آیند، انسان با این وسیله دفاعى، از حملات شیطان محفوظ مىماند. در نتیجه روزه انسان را از جهان بهایم به سوى جهان فرشتگان مىبرد و بر بساط رحمت و قرب خداوند جاى مىدهد. روزه، یکی از مهم‌ترین عباداتی است که انسان را به خدا نزدیک می‌کند. خداوند در حدیث قدسی می‌فرماید:
«الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِهِ»
(روزه برای من است و من خود پاداش آن را می‌دهم.)
روزه، عبادتی خالصانه و ویژه برای خداوند است. در ماه رمضان، بندگان با روزه گرفتن، دعا کردن و انجام اعمال نیک، به میهمانی خداوند دعوت می‌شوند تا به قرب الهی دست یابند.
از دیگر وسیله‌های قرب این ماه شب‌های قدر است که به یک عمر می‌ارزد. (لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ[7]؛ شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است).
هزار ماه یعنی بیش از هشتاد سال که عمر طبیعی یک انسان است. ممکن است کسی در عمر خود حرکت و تلاشی کند و به نقطه‌ای برسد، ولی دیگری با حرکت در شب قدر راه هشتاد ساله را بپیماید. اگر کسی آمادگی درک شب‌های قدرت را پیدا کرده و این شب‌را درک کند در یک‌شب ره هشتاد ساله را طی کرده و به قرب الهی نائل می‌گردد.
۴. ماه توبه و بازگشت: میهمانی بخشش الهی
ماه رمضان، ماه توبه و بازگشت به خداوند است. امام علی (ع) در خطبه شعبانیه می‌فرمایند:
«وَ تَوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ فَإِنَّ الْوَقْتَ وَقْتُ تَوْبَةٍ وَ صَفْحٍ»
(و به‌سوی خداوند از گناهان خود توبه کنید، زیرا این زمان، زمان توبه و بخشش است.)
در این ماه، خداوند به بندگانش فرصت می‌دهد تا با توبه و بازگشت به‌سوی او، از گناهان خود پاک شوند و به رحمت الهی دست یابند. این ماه، ماه میهمانی بخشش الهی است و بندگان می‌توانند با توبه، از میهمانی خداوند بهره‌مند شوند.
در روایتی است که: «إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عِنْدَ الْإِفْطَارِ سَبْعِینَ أَلْفَ أَلْفِ عَتِیقٍ مِنَ النَّارِ»؛ خداوند در هر شب از ماه مبارک رمضان، هنگام افطار هفتاد هزار هزار شخص را که همه مستوجب آتش هستند از آتش نجات می‌دهد، «فَإِذَا کَانَ آخِرُ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ»؛ شب آخر ماه رمضان که می‌شود، «أَعْتَقَ فِیهَا مِثْلَ مَا أَعْتَقَ فِی جَمِیعِهِ»[8]؛ شب آخر ماه رمضان به مقدار تمام آنچه که در ماه رمضان از آتش نجات داده است، نجات می‌دهد.
عفو و رحمت خداوند در این ماه چنان گسترده و وسیع است که اگر کسی از آن بهره نبرد شقی و بد بخت است. رسول اللّه (ص): «إنَّ الشَّقِیَّ حَقَّ الشَّقِیِّ مَن خَرَجَ عَنهُ هذَا الشَّهرُ ولَم یُغفَر ذُنوبُهُ، فَحینَئِذٍ یَخسَرُ حینَ یَفوزُ المُحسِنونَ بِجَوائِزِ الرَّبِّ الکَریمِ.»[9]
بدبخت واقعى، کسى است که این ماه از او بگذرد؛ ولى گناهانش آمرزیده نشوند. پس آن گاه که نیکوکاران به جوایز پروردگار کریمشان دست می‌یابند، او زیانکار (بازنده) خواهد بود.
سید بن طاووس در اقبال آورده است از دعاهای سحر ماه رمضان در بخشش گناهان این است: «یَا مَفْزَعِی عِنْدَ کُرْبَتِی...».
در فقره‌ای از این دعا آمده است: «یَا مَنْ یَقْبَلُ الْیَسِیرَ وَ یَعْفُو عَنِ الْکَثِیرِ، اقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ وَ اعْفُ عَنِّی الْکَثِیرَ إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ...؛ ای آنکه عمل اندک بندگان را می‌پذیری و از گناهکاران بسیار در می‌گذری از من هم این عمل کم را بپذیر و از گناهان بسیارم در گذر که تو بسیار مهربان و آمرزنده‌ای...».
نقل شده یک روز لوطی‌های محل، اطراف حاجی مؤمنی از ارادت‌مندان مرحوم مجلسی پدر را می‌گیرند و می‌گویند: امشب می‌خواهیم به خانه تو بیاییم. حاجی می‌ببیند اگر آن‌ها بیایند با وسائل لهو و لعب می‌آیند و مشغول فسق و فجور می‌شوند؛ از سوی دیگر اگر آن‌ها را رد کند چگونه با لوطی‌ها طرف شود، مرتباً برایش مزاحمت ایجاد می‌کنند. ناچار قبول کرد، ولی سراسیمه خدمت مرحوم مجلسی رسید و گرفتاری‌اش را گفت. مرحوم مجلسی فکری کرد و گفت: اشکالی ندارد بگو بیایند من هم می‌آیم. حاجی محفلی مهیا کرد، شیخ زودتر از لوطی‌ها آمد. لوطی‌ها وقتی وارد خانه شدند، دیدند مرحوم مجلسی در مجلس نشسته است. لوطی‌باشی ناراحت شد، الآن عیشمان را به هم می‌زند، جلوی آقا که نمی‌شود هیچ کاری کرد. اجمالاً پیش خود خیال کرد حرفی بزند تا مرحوم مجلسی قهر کند و برود آن‌وقت آن‌ها آزاد باشند. گفت: جناب آقا! مگر راه و روش ما لوطی‌ها چه عیبی دارد که به ما اعتراض می‌کنند. مجلسی گفت: چه خوبی در شما هست که آن را مدح کنند. گفت هزارها عیب داریم اما نمک‌شناسیم؛ اگر نمک کسی را بخوریم دیگر به او خیانت نمی‌کنیم تا آخر عمرمان یادمان نمی‌رود. مجلسی گفت: این صفت خوبی است ولی آن را در شما نمی‌بینم. لوطی‌باشی گفت: در اصفهان از هرکس می‌خواهی بپرس؟ ببین ما نمک چه کسی را خورده‌ایم که به او بد کرده باشیم. مجلسی گفت: خود من گواهی می‌دهم که شما همه نمک به‌حرامید؛ شما با خدای خود چه می‌کنید، نمک خدا را می‌خورید و نمکدان می‌شکنید. این همه نعمت خدا را خوردن و استفاده کردن و این جور سرکشی کردن و پیروی از هوی و هوس کردن؟!
هر کس که نمک خورد و نمکدان بشکست در مذهب رندان جهان، سگ به از اوست.
سخنان مرحوم مجلسی در آن‌ها اثر کرد. سرخجلت به زیر انداختند و هیچ نگفتند؛ پس از مدتی همه رفتند. صبح اول وقت لوطی‌باشی در خانۀ مرحوم مجلسی را کوبید. مجلسی در را بازکرد دید لوطی‌باشی است. گفت: دیشب ما را آتش زدی، ما را آگاه کردی، ما را توبه ده؛ چون از
کرده‌های خود پشیمانیم. مرحوم مجلسی هم آن‌ها را به عمل توبه و تدارک از گذشته راهنمایی کرد.
خداوند متعال تنها مولایی است که کم‌ها را می‌پذیرد و از کردارهای زشت و بزرگ چشم‌پوشی می‌کند. باوجود این‌که او مالک حقیقی عالم هستی است از بندۀ گنه‌کارش در می‌گذرد.
۵. ماه دعا و مناجات: میهمانی ارتباط با خدا
ماه رمضان، ماه دعا و مناجات با خداوند است. پذیرایی دیگر در ماه مبارک، دعا است.
دعا و نیایش و ارتباط با خدا سفارش بسیار مؤکدی است که در قرآن و گفتار پیامبر (ص) و امامان (ع) بدان سفارش بسیار شده است، به‌عنوان نمونه:
خداوند در قرآن می‌فرماید: «قل ما یعبؤ بکم ربی لو لا دعائکم»; بگو پروردگارمن برای شما ارجی قائل نیست، اگر دعای شما نباشد». (وَإِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ[10]؛ و هرگاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [بگو] من نزدیکم و دعای دعاکننده را -به هنگامی که مرا بخواند- اجابت می‌کنم، پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند).
خداوند به بندگان خود می‌فرماید: من از شما دور نیستم، دعا کنید و از من مطالب خود را بخواهید که به شما عطا می‌کنم.
حضرت امام علی علیه‌السلام، در نامه‌ای خطاب به فرزندشان می‌فرمایند:
«وَ اعْلَمْ اَنَّ الَّذى بِیَدِهِ خَزائِنُ السَّمواتِ وَ الأرْضِ قَدْ اَذِنَ لَکَ فِى الدُّعاءِ، وَ تَکَفَّلَ لَکَ بِالإجابَةِ؛ وَ اَمَرَکَ اَنْ تَسْاَلَهُ لِیُعْطِیَکَ، وَ تَسْتَرْحِمَهُ لِیَرْحَمَکَ؛ وَ لَمْ یَجْعَلْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ مَنْ یَحْجُبُهُ عَنْکَ وَ لَمْ یُلْجِئْکَ اِلى مَنْ یَشْفَعُ لَکَ اِلَیْهِ»[11]؛
آگاه باش آن که خزائن آسمان‌ها و زمین در اختیار اوست به تو اجازه دعا داده و اجابت آن را ضمانت نموده است؛ و دستور داده از او بخواهى تا ببخشد و رحمتش را بطلبى تا رحمت آرد؛ و بین خودش و تو کسى را حاجب قرار نداده و تو را مجبور به توسل به واسطه ننموده است.
در این ماه، دعاهای ویژه مانند دعای ابوحمزه ثمالی، دعای سحر و دعای افتتاح خوانده می‌شود که سر شار معارف ناب و خواسته‌ها و مناجات و در دو دل با خداوند منان است.
امام سجاد علیه‌السلام چقدر زیبا در دعای ابوحمزه به ما مناجات و ارتباط با خدا را آموزش داده و چنین می‌فرماید: «بِکَ عَرَفْتُکَ و اَنْتَ دَلَلْتَنی عَلَیکَ و دَعَوْتَنی اِلیکَ وَ لَولا اَنتَ لَمْ اَدِرْ ما اَنْتَ... اَلّلهُمَّ اِنّی اَجِدُ سُبُلَ المَطالِبِ اِلیکَ مُشْرَعَةً وَ مَناهِلَ الرَّجاءِ اِلَیکِ مُتْرَعَةً وَ الاسِتعانَةَ بِفَضلِکَ لِمَنْ اَمَّلَکَ مُباحَةً وَ اَبْوابَ الدُعاءِ اِلَیکَ لِلصّارِخینَ مَفْتُوحَةً وَ اَعْلَمُ اَنَّکَ لِلرّاجی بِمَوْضِعِ اِجابَةٍ وَ لِلْمَلْهُوفینَ بِمَرْصَدِ اِغاثَةٍ.»
خدایا! تو را با خودت شناختم و تو مرا به‌سوی خود راهنمایی و دعوت کردی و اگر تو نبودی، نمی‌دانستم تو کیستی... خداوندا! من راه‌های خواسته‌ها را به‌سوی تو باز و هموار؛ چشمه‌های امید به تو را پر آب؛ یاری جستن به فضل و کرمت را برای آرزومندان، روا و درهای دعا برای دادخواهان به درگاهت را گشاده می‌یابم. خدایا! می‌دانم تو در جایگاه اجابت امیدواران و فریادرسی پریشان‌حالان قرار داری.
۶. ماه انس با قرآن و عبادت: میهمانی معنویت
ماه رمضان، ماه انس با قرآن و عبادت و بندگی خداوند است. در این ماه بنده می‌تواند با انجام عبادت و بندگی خدا خدمت به خلق و ارتباط با خدا تفکر و تدبر در آیات قرآن کریم و بازسازی عقاید و باورها و رجوع به نفس و پاکسازی و تهذیب نفس به مقام قرب خداوند رسیده و درجات معنویت را در وجود خویش تقویت کند.
قرآن، روح ماه رمضان است که در کالبد آن دمیده شده و ارزش و عظمت آن را چند برابر کرده است. قرآن، قلب ماه رمضان است، که بدون این قلب و ضربان آن، جوهره حقیقت در رگ‌هاى حیات معنوى روزه داران به جریان نمى‌افتد، قرآن بهار دل‌ها و ماه رمضان، بهار قرآن است، چنان‌که امام باقر (ع) فرمود: ((لکل شىء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان؛[12] براى هر چیز بهارى است و بهار قرآن ماه رمضان است.))(1) ماه رمضان ماه تفکر و تفقه در قرآن است چنان که امیر مؤمنان على (ع) در شأن قرآن فرمود: ((وَ تَفَقَّهُوا فِیهِ فَإِنَّهُ رَبِیعُ الْقُلُوبِ وَ اسْتَشْفُوا بِنُورِهِ فَإِنَّهُ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُور[13]؛ در قرآن بیندیشید که بهار قلب هاست؛ و از نور قرآن برای شفای بیماری‌های خود شفا جویید زیرا نور قرآن شفای دردهای روحی و روانی و قلب‌های بیمار است.))
در دعاهاى ماه رمضان، سخن از قرآن و انس با آن، به‌عنوان کتاب ارشاد و هدایت بسیار به میان آمده است، در دعاهاى هرروزه ماه رمضان که از رسول خدا (ص) نقل شده، در فرازى از دعاى روز دوم می‌خوانیم: ((اللهم وفقنى فیه لقرائه آیاتک; خدایا مرا در این روز براى قرائت آیات قرآن، موفق کن.)) و در دعاى بیستم می‌خوانیم: ((اللهم وفقنى فیه لتلاوه القرآن; خدایا مرا در این روز براى تلاوت قرآن توفیق ده.))
این ماه ماه بندگی و عبادت خداوند است؛ اما برای دستیابی به معنویت و کمالات معنوی ائمه علیهم‌السلام تأکید کرده‌اندکه روزه فقط تشنگی و گرسنگی نیست بلکه باید تمام آداب روزه‌داری را رعایت کرد تا به آن نتیجه لازم رسید
امام صادق (ع) در روایتی مهم‌ترین آداب روزۀ واقعی را این‌گونه برشمرده‌اند:
«بی‌گمان روزه، تنها دست کشیدن از طعام و آشامیدنی نیست و برای آن شرطی است که تنها با رعایت آن، روزه محقّق می‌شود و آن نگاهبانی معنوی و درونی است.»
امام (ع) در ادامه با یادآوری روزه سکوت حضرت مریم، فرمودند؛ هنگامی‌که روزه می‌گیرید:
۱) زبان خود را از دروغ نگهدارید,۲) دیدگانتان را فرو پوشید.۳) با یکدیگر نزاع نکنید.۴) بر هم حسد نورزید.۵) غیبت یکدیگر را نکنید.۶) با همدیگر مراء (جر و بحث‌های پرخاشگرانه و بی‌منطق) نکنید.۷) دروغ نگویید.۸) با همسرانتان نیامیزید.۹) از اختلاف بپرهیزید.۱۰) بر یکدیگر خشم نگیرید.۱۱) به یکدیگر صفات زشت ندهید.۱۲) دشنام و ناسزا نگویید.۱۳) بر دیگران افترا نبندید.۱۴) القاب زشت بر یکدیگر نگذارید.۱۵) با هم مجادله نکنید.۱۶) بر یکدیگر ستم نورزید.۱۷) بی‌خردی نکنید.۱۸) یکدیگر را نیازارید۱۹) از یاد خدا و نماز غفلت نکنید.۲۰) با سکوت، بردباری، صبر و راست‌گویی همراه شوید.۲۱) از بدان و اشرار، سخن باطل، دروغ بپرهیزید و...)[14]
7. ماه سلامتی (مهمان سلامتی)
روزه‌داری در ماه مبارک است. روزه در حقیقت و در عالم معنا بشر را از آتش جهنم بیمه می‌کند. (الصوم جُنة من النار؛ روزه سپر آتش جهنم است).[15]
روزه در عالم ظاهر صحت، سلامت، محبت، همبستگی با دیگران و ده‌ها منفعت دیگر دارد. در واقع روزه‌دار با همین گرسنگی و تحمل آن‌هم صحت و سلامت جسم را تأمین می‌کند و هم درجات معنویت را طی می‌کند و هم رضایت خداوند را بدست آورده و با روزه سپری برای آتش جهنم بدست خواهد آورد.
[1] عیون اخبار الرضا، ج1، ص 295
[2] الأمالی (للصدوق)، ص59
[3] جامع الاخبار و الآثار، ج ۱، ص ۳۲۹
[4] بحارالانوار، ج 96، ص 340 - 341.
[5] کافی (ط - دار الحدیث)، ج7، ص 403
[6] فضائل الأشهر الثلاثه، ص 73.
[7] قدر / ۳
[8] اقبال الاعمال، ج۱، ص۲۶۰
[9] فضائل الأشهر الثلاثة: ص ۷۷ ح ۶۱ عن الحسن بن علیّ بن فضّال عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج ۹۶ ص ۳۵۶ ح ۲۵.
[10] بقره/ ۱۸۶
[11] نهج البلاغه، نامه 31
[12] الأمالی (للصدوق)، ص59
[13] ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول - قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363 ق. ص150
[14] بحارالانوار، ج۹۳، ص۲۹۳
[15] کافی، ج ۴، ص ۱۶۲
