تحلیل شانزده خصیصه حضرت معصومه سلام الله علیها (3)

11) مقام عصمت

یازدهمین خصوصیت حضرت معصومه سلام الله علیها «مقام عصمت» است.

به این معنا هرچند از نظر کلامی عصمت علمی و عملی مختص انبیاء و ائمه‌ علیهم السلام است، ولی از نظر عقلی هیچ مانعی ندارد اولیاء الهی که در سلوک به عالم قدس به بالاترین این مرتبه رسیده‌اند آنان نیز دارای "مقام عصمت" باشند،

چرا که منشا خطاء اشتباه علمی در علوم اکتسابی در این است که واسطه در کسبش حواس پنج گانه است که خطاء پذیراست، اما کسانی که علم اکتسابی آنان به دلیل وصل به عالم قدس حضوری است و بین عالم و معلوم واسطه‌ای در میان نیست دارای "عصمت علمی" خواهند بود.

و همچنین خطاء در رفتار و لغزش عملی ریشه در تمایلات نفسانی دارد، کسانی که این تمایلات را در خود میرانده‌اند برخوردار از "مقام عصمت عملی" خواهند بود.

حضرت معصومه سلام الله علیها از جمله این دسته از اولیاء الهی و نمونه عالی از طهارت و پاکی است.

از همین رو امام علی بن موسی الرضا علیه السلام زیارت آن حضرت را به منزله زیارت خود که امام معصوم است دانسته و فرموده است:

مَنْ زارَ المعصومهَ بقم کمن زارنی

هر کس [حضرت] معصومه را در قم زیارت کند، همانند آن است که مرا زیارت کرده است.[1]

با توجه به این که نام آن حضرت، فاطمه است، حضرت رضا علیه السلام ایشان را با عنوان معصومه خطاب می‌کنند و از آن جایی که امام علیه السلام هرگز در توصیف شخصی مبالغه نمی‌کنند، می‌توان مقام عصمت را برای حضرت فاطمه معصومه علیها السلام ثابت کرد.

علاوه بر این داشتن مقام شفاعت نیز دلیل دیگر بر این است که آن حضرت معصوم است؛ زیرا کسی که در اثر جرم و عصیان و گناه، خود نیازمند به شفیع است، نمی‌تواند دیگران را شفاعت کند.

12)  محدثه بودن حضرت معصومه سلام الله علیها

دوازدهمین خصوصیت حضرت معصومه سلام الله علیها «محدثه» است.

به این معنا هرچند در تاریخ اسلام بانوان محدّثه متعددی را در صفحات خویش جای داده است که این محدّثات در عصر رسالت به 45 نفر و در عصر امیرمؤمنان علی (ع) به سیزده نفر و همچنین راویان زن از فاطمه زهرا (س) به هفت نفر از امام حسن (ع) به چهار نفر، راویان زن از امام حسین (ع) به سه نفر، از امام سجاد (ع) به سه نفر، امام باقر (ع) چهار نفر، امام صادق (ع) 33 نفر، امام کاظم (ع) به پنج نفر، امام رضا (ع) به هشت نفر، و از امام جواد (ع) به پنج نفر و از امام هادی (ع) به سه نفر، و از امام حسن عسکری (ع) به یک نفر می رسند، اما با توجه به اختناق موجود در زمان امام موسی بن جعفر (ع) که نقل حدیث بسیار سخت و دشوار بود، ولی با این وجود، از حضرت معصومه (س) احادیثی نقل شده است که همه آنها حول محور امامت و ولایت می‌چرخند و به نظر می رسد آن حضرت با بیان این احادیث، سعی در سوق دادن افکار جامعه به سمت امامت و ولایتی که در غربت مانده بود داشته است.

برای آشنایی با این خصیصه برجسته، احادیثی را که آن حضرت نقل کرده در اینجا می‌آوریم:

1️_ حدیث غدیر و حدیث منزلت

حَدَثتنا فاطمة بنت علی بن موسی الرضا (ع) حدثتنی فاطمة و زینب و ام‌کلثوم بنات موسی بن جعفر (ع) قلن: حدثتنا ... حدثتنی ... حدثتنی ... حدثتنی ... عن فاطمة بنت النبی (ص) قالت:

🔹أ نسیتم قول رسول الله یوم غدیرخم: من کنت مولاه فعلیٌ مولاه و قوله: أنت منّی بمنزله هارون من موسی (ع)

🔸آیا فراموش کرده‌اید سخن رسول خدا (ص) را در روز غدیر خم که فرمود: من مولای هر که هستم، علی هم مولای اوست. و فرمود: تو (علی) برای من همانند هارون برای موسی (ع) هستی[2]

2️_ بشارت به شیعیان علی (ع)

به همان سندی که گذشت، حضرت فاطمه معصومه (س) از حضرت فاطمه زهرا (س) روایت کرده:

سمعت رسول الله (ص) یقول: لمّا أُسری بی الی السماء دخلت الجنه فاذا انا بقصر من درّه بیضاء مجوّفه و علیها بابٌ مکلّل، بالدُّر و الیاقوت، ....

پدرم رسول خدا (ص) شنیدم که فرمود:

زمانی که مرا به آسمان بردند و وارد بهشت شدم، ناگاه کاخی دیدم از یک دانه درّ سفید تو خالی، و آن کاخ دری داشت که با درّ و یاقوت زینت شده بود و بر آن در پرده‌ای آویزان بود. سرم را بالا نمودم و دیدم بر آن در نوشته است «لا اله الّا اللَّه، محمد رسول الله و علیٌ ولیّ القوم»

 و بر آن پرده نوشته شده بود:

 «به به! کیست همچون شیعه علی (ع)؟»

پس وارد قصر شدم و قصری دیگر که از عقیق قرمز پوشانده شده بود و دری از نقره داشت که با زبرجد سبز زینت کاری شده بود، که پرده‌ای هم روی این در نصب شده بود. و سرم را بلند کرده دیدم بر روی در نوشته است: «محمد رسول الله علی وصی المصطفی»

و بر روی پرده آن نوشته شده بود: «بشارت دهید شیعه علی(ع) را به پاکی نسل»؛

پس وارد قصر شدم. و در مقابل خود قصری دیگر دیدم که از زمرد سبز بود که زیباتر از آن را هرگز ندیده بودم و این قصر، دری از یاقوت قرمز داشت که با لؤلؤ زینت داده شده بود و بر روی آن هم پرده ای نصب شده بود.

پس سرم را بلند کرده دیدم که بر روی در نوشته است: «فقط شیعیان حضرت علی(ع) رستگارند»

پس به جبرئیل گفتم: دوست من جبرئیل، این قصرها از آن کیست؟

جبرئیل گفت: ای محمد! این قصرها برای پسر عمو و وصی تو علی بن ابی طالب (ع) می‌باشد.

مردم روز قیامت محشور می‌شوند در حالی که پا برهنه و عریان هستند، مگر شیعه علی (ع) و در روز قیامت همه مردم به اسم‌های مادرانشان خوانده می‌شوند، به جز شیعه علی (ع) که اینها به اسم پدرانشان خوانده می‌شوند.

پس گفتم: دوست من جبرئیل، علت آن چیست؟ جبرئیل فرمود:

چون شیعیان، علی (ع) را دوست می‌دارند پس طینت و نسل آنها پاک است.[3]

3️_ ثواب دوستی آل محمد (ص)

عن فاطمة موسی بن جعفر (ع) … عن فاطمة بنت رسول الله (ص) قالت: قال رسول الله (ص): ألا من مات علی حُبّ آل محمّد ماتَ شهیداً [4]

زمخشری این حدیث را در کتاب خود با تفصیل بیشتری بیان نموده و دنباله حدیث را چنین نوشته است:

هر کس با محبت آل محمّد بمیرد، شهید از دنیا رفته.

آگاه باشید! هر کس با محبت آل محمّد از دنیا رود، بخشوده است.

آگاه باشید! هر کس با محبت آل محمّد از دنیا رود، با توبه از دنیا رفته.

آگاه باشید! هر کس با محبت آل محمّد از دنیا رود، مؤمن کامل الایمان از دنیا رفته.

آگاه باشید! هر کس با محبت آل محمّد از دنیا رود، فرشته مرگ او را بشارت به بهشت مى دهد، و سپس منکر و نکیر (فرشتگان مأمور سؤال در برزخ) به او بشارت دهند.

آگاه باشید! هر کس با محبت آل محمّد از دنیا رود، او را با احترام به سوى بهشت مى برند آنچنان که عروس به خانه داماد.

آگاه باشید! هر کس با محبت آل محمّد از دنیا رود، در قبر او دو در به سوى بهشت گشوده مى شود.

آگاه باشید! هر کس با محبت آل محمّد از دنیا رود، خداوند قبر او را زیارتگاه فرشتگان رحمت، قرار مى دهد.

آگاه باشید! هر کس با محبت آل محمّد از دنیا رود، بر سنت و جماعت اسلام از دنیا رفته.

آگاه باشید! هر کس با عداوت آل محمّد از دنیا رود، روز قیامت در حالى وارد عرصه محشر مى شود که در پیشانى او نوشته شده: مأیوس از رحمت خدا!

آگاه باشید! هر کس با بغض آل محمّد از دنیا رود، کافر از دنیا رفته.

آگاه باشید! هر کس با عداوت آل محمّد از دنیا رود، بوى بهشت را استشمام نخواهد کرد. [5]

 

13) گستردگی مقام شفاعت

سیزدهمین خصوصیت حضرت معصومه سلام الله علیها «شفاعت» است.

البته در شفاعت حضرت چند ویژگی استثنایی وجود دارد که فهم درست آن نیاز به تامل و دقت در چند نکته دارد:

اولا:

همانگونه که از محکمات قرآنی و روایی است که پیامبران و ائمه علیهم السلام از مقام و مرتبه شفاعت بر خوردارند، آنچه از روایات حاصل می شود آن است وجود مقدس حضرت معصومه (س) ازبین بانوان بعد از حضرت زهراء (س) به چنین مقام و مرتبه‌ای برخوردار است.

ثانیا:

شفاعت آن حضرت آنچنان گسترده است تمام کسانی که مقتضی شفاعت را دارند و مانعی چون حق الناس برای شفاعت آنان وجود ندارد مورد شفاعت قرارمی گیرند.

از همین رو حضرت امام صادق فرمود:

أَلَا وَ إِنَّ قمَّ الْکوفةُ الصغِیرَةُ أَلَا إِن لِلْجنَّةِ ثَمَانِیةَ أَبْوَابٍ ثلَاثَةٌ منْهَا إِلَی قُمَّ تُقْبَضُ فِیهَا امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِی اسْمُهَا فَاطِمَةُ بِنْتُ مُوسَی وَ تُدْخَلُ بِشَفَاعَتِهَا شِیعَتِی الْجَنَّةَ بِأَجْمَعِهِمْ

آگاه باشید که قم کوفۀ کوچک ماست. آگاه باشید که بهشت هشت در دارد که سه در آن به سوی قم است. زنی در قم وفات می کند که از اولاد من و نامش فاطمه است. در روز قیامت با شفاعت او تمام شیعیان من وارد بهشت می شوند.

ثالثا:

نه تنها شفاعت حضرت موجب مغفرت گناهکاران می شود؛ بلکه موجب ارتقاء رتبه شفاعت شوندگان نیز می شود، یعنی آن کسانی که به دلیل معصیت خارج ازبهشت هستند شفاعت حضرت موجب مغفرت آنان می شود، تا آنان بهشتی شوند، و آنهایی که بهشتی و داخل بهشت هستند هر چند از این جهت نیاز به شفاعت ندارند؛ ولی از جهت این که پیرو هادی و امامشان بودند به برکت وجود حضرت معصومه (س) مورد شفاعت قرار می‌گیرند تا در مرتبه بهشت ارتقاء پیدا کنند. از همین رو است که حضرت رضا (ع) نیز در زیارتِنامه خواهر بزرگوارشان چنین تعبیر فرموده است:

یا فاطِمَةُ اِشْفَعی لِی فِی الْجَنَةِ، فَاِنَ لَکِ عِنْدَاللهِ شأناً مِنَ الشَأنِ

ای فاطمه! در بهشت مرا شفاعت کن، چرا که تو در پیشگاه خداوند، دارای مقام و منزلتی بس ارجمند هستی

14) شرافت دادن به شهر قم

پانزدهمین خصوصیت حضرت معصومه سلام الله علیها «شرافت دادن به شهر قم» است.

زمین قم هر چند از نظر جغرافیایی و طبیعی، مزیتی نسبت به مکان‌های دیگر ندارد، ولی وجود تربت مطهر، پاک و نورانی حضرت معصومه (س) موجب شده است این قطعه از سرزمین خشک و گرمسیر در ایران شرافت و قداست خاصی پیدا کند؛ تا جایی که نه تنها به عنوان  قبة الاسلام وحرم ائمه علیهم السلام معرفی شده و شناخته شود، بلکه در روایات آمده است که سه در از هشت در بهشت از قم  به روی بهشتیان باز می‌شود.

از همین رو در قداست و حرمت این شهر در روایتی از امام صادق (ع) آمده است:

إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ إِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ وَ إِنَّ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ إِنَّ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةُ قُم

همانا خداوند متعال حرمی دارد که شهر مکه است، و رسول خدا حرمی دارد که شهر مدینه است و أمیر المؤمنین حرمی دارد که شهر کوفه است و ما (أهل بیت) نیز حرمی داریم که شهر قم است.[6]

همچنان که آن حضرت در این که درهای بهشتی از قم باز می‌شوند، می‌فرماید:

أَلَا وَ إِنَّ قمَّ الْکوفةُ الصغِیرَةُ أَلَا إِن لِلْجنَّةِ ثَمَانِیةَ أَبْوَابٍ ثلَاثَةٌ منْهَا إِلَی قُمَّ تُقْبَضُ فِیهَا امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِی اسْمُهَا فَاطِمَةُ بِنْتُ مُوسَی وَ تُدْخَلُ بِشَفَاعَتِهَا شِیعَتِی الْجَنَّةَ بِأَجْمَعِهِمْ[7]

قم کوفۀ کوچک ماست. برای بهشت هشت در است که سه در آن به سوی قم است. زنی در قم وفات می‌کند که از اولاد من و نامش فاطمه است. در روز قیامت با شفاعت او تمام شیعیان من وارد بهشت می‌شوند

در زیارتنامه حضرت معصومه (ع) نیز وقتی به پیامبران سلام داده می شود، همه به صورت غایب است:

"اَلسَّلَامُ عَلَی آدَمَ صفوَةِ اللَّه..." [8]

ولی وقتی به رسول خدا (ص) و ائمه (ع) می‌رسد، همه به صورت خطاب ذکر می‌شود: "اَلسَّلامُ عَلَیکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ ...

این بدان معناست که زیارت تربت حضرت معصومه (س) زیارت همه معصومین علیهم السلام است و با این که محل دفن رسول خدا (ص) و ائمه (ع)، شهر قم نیست؛ ولی حرمشان حرم قم است.

15) زیارت و زیارتنامه

چهاردهمین خصوصیت حضرت معصومه سلام الله علیها داشتن «زیارتنامه ماثوره» و «ترغیب به زیارت» آن حضرت از ناحیه امام معصوم علیه السلام است، چرا که:

اولا:

در بین امامزادگان بعد از حضرت ابوالفضل العباس (ع)، حضرت فاطمه معصومه (س)، تنها امامزاده‌ای است که امام معصوم (ع) برای زیارتش زیارتنامه انشاء کرده است.

سعد قمی نقل کرده است که امام رضا (ع) خطاب به من فرمود:

یا سَعْدُ، عِنْدَکمْ لَنَا قَبْرٌ. قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاک، قَبْرُ فاطِمَةَ بنْتِ موسَی (ع)؟ قَالَ: نَعَمْ، مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ"[9]

« ای سعد! ما را قبری نزد شما هست. عرض کردم: فدایت گردم، منظورتان حضرت فاطمه دختر موسی بن جعفر (ع)است؟ فرمود: بله، هر کسی او را در حالی که به حقش آشناست، زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود»

ثانیا:

بعد از زیارت معصومین علیهم السلام، زیارت هیچ یک ازاولیاء الهی به اندازه ومرتبه زیارت حضرت معصومه (س) ترغیب و تاکید نشده است و همین نشانگر عظمت و بزرگی آن حضرت است:

شیخ صدوق از امام رضا (ع) در فضیلت زیارت حضرت معصومه (س) روایت می‌کند که فرمود:

من زارها فَلَهُ الجنَّة: هر کس ایشان را زیارت کند بهشت بر او واجب است.[10]

ابن قولویه در کتاب بسیار ارزشمند «کامل الزیارات» که یکی از معتبرترین کتاب‎های قرن چهارم است، از امام جواد (ع) روایت کرده است که فرمود:

من زارَ عَمّتی بِقُم فَلَهُ الجنَّة: هر کس عمه‎ام را در قم زیارت کند، بهشت بر او واجب است.[11]

شیخ حسن قمی در کتاب ارزشمند «تاریخ قم» از امام صادق (ع) نقل کرده که فرمود:

اِنَّ زیارتَها تَعادِل الجنَّة: زیارت حضرت معصومه همسنگ بهشت است.[12]

ثالثا:

زیارت حضرت معصومه (س) معادل زیارت همه معصومین و حرم آن حضرت حرم ائمه معصومین دانسته شده است و در روایتی از امام صادق (ع) این چنین نقل شده است:

«إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ إِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ وَ إِنَّ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ إِنَّ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةُ قُم‏»

همانا خداوند متعال حرمی دارد که شهر مکه است، و رسول خدا حرمی دارد که شهر مدینه است و أمیر المؤمنین حرمی دارد که شهر کوفه است و ما (أهل بیت) نیز حرمی داریم که شهر قم است .[13]

در این حدیث از این مکان‌ها به «حرم» تعبیر شده است که در آن معانی و مفاهیم مخصوصی نهفته است.

حرم جای مقدسی است که در آن گران‌بهاترین سرمایه‌ها را قرار می‌دهند و مرکز اسرار محسوب می‌شود‌.

بنابراین همان احترامی که خانه خدا دارد، در مراحل پایین‌تر برای سرزمین قم وجود دارد، یعنی مرکز اسرار اهل بیت عصمت و طهارت و مرکز علوم آل محمد علیهم السلام است.

همچنین زیارتنامه حضرت معصومه (س) که از ناحیه‌ امام معصوم وارد شده، با زیارتنامه دیگر ائمه دراین جهت باهم متفاوت است که در زیارتنامه تمام ائمه، به همان معصوم سلام داده می‌شود، اما در زیارتنامه حضرت معصومه (س) به صورت مستقیم به تمام چهارده معصوم و حتی انبیاء اولوالعزم سلام داده شده و سپس خدمت حضرت معصومه (س) سلام می‌دهیم.

این تفاوت بیانگر این معنا است که حرم حضرت معصومه (س) حرم تمام پیامبران و امامان است.

15) رحلت با عزت و جاودانه

شانزدهمین خصوصیت حضرت معصومه سلام الله علیها «رحلت باعزت و جاودانه» است.

♦️گرچه هر انسانی یکبار متولد شده و یکبار می‌میرد؛ ولی در چگونگی مرگ و تولد، انسان ها به چند دسته تقسیم می‌شوند:

دسته اول؛

که قریب به اتفاق انسان‌ها این چنین‌اند تولد و مرگ طبیعی دارند، نه تولد آنان کانون توجه قرار می‌گیرد و نه مرگ‌شان تکان دهنده و مورد توجه است، بلکه تولد و مرگشان به عنوان جریان طبیعی  مسیرش را طی می‌کند و هرکسی روزی متولد و روزی هم سرانجام از دنیا می رود.

دسته دوم؛

انسان‌هایی هستند که تولدشان همانند دسته اول است که جریان طبیعی و عادی دارد، ولی مرگ‌شان فوق‌العاده تکان دهنده و عبرت آموز است، نظیر مرگ طلحه و زبیر، که تمام افتخاراتشان را فدای نفسانیات کردند و با مرگ سیاه از دنیا رفتند.

دسته سوم؛

کسانی همچون دسته اول و دوم تولدشان عادی و طبیعی است، ولی مرگشان موج‌آفرین، جاودانه و عزت‌آفرین است. مصلحان، عارفان و شهداء با چنین مرگی رهسپار جهان دیگر می‌شوند.

دسته چهارم؛

کسانی‌اند تولد و مرگشان هیچ زیبایی ندارد، بلکه هریک از تولد و مرگ، نفرت‌انگیزتر و عبرت‌آمیزتر از دیگری است؛ مرگ و تولد زیاد بن ابیه و حجاج بن یوسف ثقفی از این دسته است، چرا که:

وقتی زیاد بن ابیه متولد شد آن چنان غم‌انگیز بوده است که نمی‌دانستند پدر وی چه کسی است و لذا او را «زیاد بن ابیه» نامگذاری کردند، و چون تمام عمرش در جرم و جنایت گذشته بود مرگش شادی‌آفرین بود که وجود جنایتکاری از صحنه زمین پاک شد.

حجاج هم وقتی متولد شیر پستان مادر را نمی‌مکید ولی ظرفی پر از خون را که آوردند شروع به نوشیدن نمود که تفأل خونریز بودن وی را زدند که این چنین هم شد و عمرش را به خون‌آشامی  پشت سر گذراند. وقتی هم که به هلاکت رسید سیصد هزار نفر در زندان وی بازداشت بودند.

دسته پنجم؛

کسانی‌اند که تولدشان زیباتر از مرگ، و مرگ‌شان قشنگ‌تر و زیباتر از تولدشان است. تولدشان  شگفتی‌ساز، و مرگشان موج‌آفرین است. تولد و رحلت رسول گرامی اسلام (ص) و تولد و شهادت علی (ع) این چنین بود که تولدشان شگفتی‌ساز و رحلت‌شان جاودانه و عزت آفرین بوده است.

حضرت معصومه (س) در این دسته پنجم قرار داشته است، چرا که:

اولا:

تولد آن حضرت آن چنان‌ شگفتی‌ساز است که درکش فراتر از استعداد و فهم ناقص ما است، برای این که در یک روایت تولد و مکان دفن  آن حضرت را قبل از تولد امام موسی بن جعفر (ع) و در روایت دیگر تولد و محل دفنش بعد از تولد پدرش، جد بزرگوارش امام صادق (ع) پیشگویی نموده است.

از همین رو در یک روایت آمده است:

«جمعی از اهل ری که از شیعیان بودند درمحضر امام صادق مشرف بودند و خود را معرفی کردند که ما از اهل ری هستیم، امام شروع کرد از تمجید اهل قم و به آفرین گفتن به آنان و ذکر ویژگی‌های آن و آنرا حرم اهل بیت شمرد و علت آن را قبر شریف حضرت معصومه معرفی کرد؛ و این پیشگویی را پیش ازتولد امام موسی بن جعفر علیه السلام بوده است.[14]

ثانیا: بنا بر احتمال این که آن حضرت، به مرگ طبیعى از دنیا رفته باشد، وفات او موج‌آفرین، جاودانه و به یک معنا مرگش شهادت‌گونه و در حال هجرت و مصداق آیه 100 سوره مبارکه نساء است که مى‌فرماید:

«هر کس در راه خداوند هجرت کند، اقامتگاه‌هاى بسیار همراه با گشایش خواهد یافت و هر که از خانه‌اش هجرت‌کنان به سوى خدا و پیامبرش خارج شود، سپس مرگ، او را دریابد حتماً پاداش او بر خداوند است»

و بنا بر احتمال این که آن حضرت، به شهادت رسیده باشد، شهیده در راه حق و مصداق آیه 168 سوره مبارکه آل‌عمران است که مى‌فرماید:

«هرگز کسانى را که در راه خدا کشته شده‏‌اند، مرده مپندار، بلکه آنها زنده‏‌اند که نزد پروردگارشان روزى داده مى‌شوند»

 

---

[1] ناسخ التواریخ: ج ٣ ص ٦٨

[2] الغدیر: ج 2 ص 179

[3] بحار الانوار: ج 65 ص 76

[4] عوالم العلوم: ج 22 ص 354

[5] تفسیر کشاف ج 4 ص 220 و 221

[6] بحار الانوار: ج 57 ص 216

[7] بحار الانوار: ج 57 ص 216

[8] بحار الانوار: ج 57 ص  228

[9] تاریخ، قم، ص215

[10] عیون اخبار الرضا: ج 2 ص 271

[11] کامل الزیارات: ص 224

[12] تاریخ قم: ص 215

[13] بحار الانوار: ج 57 ص 226

[14] بحار الانوار: ج 57 ص 216