امیر المؤمنین علیه‌السلام تنها مولود کعبه (2)

 

در قسمت قبل گزارش‌های رسیده در ولادت حضرت علی علیه‌السلام را مرور کردیم در این قسمت سخنان و اقوال علما در میلاد امیر المؤمنین علیه‌السلام در کعبه را از کتاب مختلف علمای شیعه و اهل تسنّن مرور خواهیم کرد

دیدگاه عالمان فریقین

در طول تاریخ و در قرون مختلف همواره اندیشمندان اسلامی مسأله ولات امام علی _{علیه‌السلام} در کعبه را مطرح و در آثارشان به ثبت رساندند. در اینجا به جهت رعایت گزیده گویی، تنها به ذکر نام ده نفر از میان شیعیان و ده نفر از اهل سنت بسنده می‌شود.

عالمان شیعه

1. سید حمیری (درگذشته در قرن دوم)

ولدته فی حرم الاله أمه * والبیت حیث فناؤه والمسجد[1]

مادر او, وی را در حرم الهی (کعبه) به دنیا آورد.[2]

2. شیخ صدوق _{رحمه الله} (درگذشته به سال 381 ق)

ایشان داستان ولادت را در کعبه را در سه کتاب از تألیفاتش آورده است. نجاشی، کتاب مولد أمیر المؤمنین _{علیه‌السلام} را از شیخ صدوق گزارش کرده است.[3] سید بن طاووس تیز همان را با عنوان «مولد مولانا علی _{علیه‌السلام} بالبیت» از شیخ صدوق گزارش می‌کند.[4]

3. شیخ مفید (متوفای۴۱۳ه)

شیخ مفید از علمای بزرگ شیعه می‌نویسد:

ولد بمکة فی البیت الحرام یوم الجمعة الثالث عشر من رجب سنة ثلاثین من عام الفیل ولم یولد قبله ولا بعده مولود فی بیت الله تعالی سواه اکراما من الله تعالی له بذلک واجلالا لمحله فی التعظیم.[5]

حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) در روز جمعه سیزدهم ماه رجب پس از سی سال از عام‌الفیل در خانه خدا در شهر مکه به دنیا آمد. نه پیش از وی و نه بعد از آن، کسی در خانه خدا تولد نیافت. این امر بزرگ داشتی از سوی خداوند تعالی برای امام علی (علیه‌السّلام) است.

4.  سید رضی _{رحمه الله} (درگذشته به سال 406 ق)

مرحوم سید رضی پیرامون این فضیلت حضرت چنین می‌نگارد:

ولد ع بمکة فی البیت الحرام لثلاث عشرة لیلة خلت من رجب بعد عام الفیل بثلاثین سنة و لا نعلم مولودا ولد فی الکعبة غیره‌. [6]

در سیزدهم ماه رجب، سی سال پس از عام‌الفیل در خانه خدا در شهر مکه به دنیا آمد. مولودی غیر از او را سراغ نداریم که در خانه خدا تولد یافته باشد.

5. شیخ طوسی _{رحمه الله} (درگذشته به سال460 ق)

شیخ الطائفه نیز می‌نویسد:

وُلِدَ بِمَکَّةَ فِی الْبَیْتِ الْحَرَامِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ لِثَلَاثَ عَشْرَةَ خَلَتْ مِنْ رَجَبٍ بَعْدَ عَامِ الْفِیلِ بِثَلَاثِینَ سَنَة. [7]

در روز جمعه سیزدهم ماه رجب، سی سال پس از عام‌الفیل در خانه خدا در شهر مکه به دنیا آمد.

6.  نسابه معروف نجم الدّین ابوالحسن مشهور به «ابن صوفی» (درگذشته در قرن پنجم)

وولدت علیا (علیه السلام) فی الکعبة وما ولد قبله أحد فیها[8]

فاطمه بنت اسد _{علیها السلام} علی _{علیه السلام} را در درون کعبه به دنیا آورد. پیش از او کسی در آنجا تولد نیافت.

1. 6. مرحوم طبرسی (متوفای۵۴۸ه)

ولد علیه السلام بمکة فی بیت الله الحرام ... ولم یولد قبله ولا بعده مولود فی بیت الله تعالى سواه اکراما من الله تعالى[9]

در مکه و در داخل کعبه متولد شد ... قبل از او و بعد از او کسی در داخل کعبه به دنیا نیامد این امر به جهت گرامیداشت او از سوی خداوند متعال است.

مرحوم طبرسی در اعلام الوری می‌نویسد:

وُلِدَ بِمَکَّةَ فِی الْبَیْتِ الْحَرَامِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ الثَّالِثَ عَشَرَ مِنْ شَهْرِ اللَّهِ الْاَصَمِّ رَجَبٍ بَعْدَ عَامِ الْفِیلِ بِثَلَاثِینَ سَنَةً وَ لَمْ یُولَدْ قَطُّ فِی بَیْتِ اللَّهِ تَعَالَی مَوْلُودٌ سِوَاهُ لَا قَبْلَهُ وَ لَا بَعْدَهُ وَ هَذِهِ فَضِیلَةٌ خَصَّهُ اللَّهُ تَعَالَی بِهَا اِجْلَالًا لِمَحَلِّهِ وَ مَنْزِلَتِهِ وَ اِعْلَاءً لِقَدْرِهِ.[10]

در روز جمعه، سیزدهم ماه رجب، سی سال پس از عام‌الفیل در خانه خدا در شهر مکه به دنیا آمد. هیچ مولودی قبل از او و بعد از او در خانه خدا تولد نیافت. این فضیلتی است که خداوند به جهت بزرگ داشت جایگاه علی (علیه‌السّلام) و بلند گرداندن منزلتش، به او اختصاص داد.   

7. یحیی بن‌بطریق (م 600)

ابن‌بطریق از‌ اندیشمندان امامیه نیز چنین می‌نویسد:

ولد بمکة فی بیت الله الحرام سنة ثلاثین من عام الفیل یوم الجمعة الثالث عشر من رجب، ولم یولد قبله ولا بعده مولود فی بیت الله تعالی سواه، منا من الله سبحانه وتعالی علیه بذلک واجلاء لمحله فی التعظیم.[11]

در روز جمعه، سیزدهم ماه رجب، سال سی‌ام از عام‌الفیل در خانه خدا در شهر مکه به دنیا آمد. قبل از او و بعد از او مولودی غیر او در خانه خدا تولد نیافت. این منتی از سوی خداوند برای او، همچنین بزرگداشت جایگاه او است.  

8. ابن‌شهر آشوب

ابن‌شهر آشوب پیرامون ولادت حضرت علی (سلام‌الله‌علیه) در کعبه می‌نویسد:

لیس المولود فی سید الایام یوم الجمعة فی الشهر الحرام فی البیت الحرام سوی امیرالمؤمنین علیه السلام.[12]

به جز امام علی (علیه‌السّلام) کسی نسیت که در برترین روزها یعنی روز جمعه و در ماه حرام (رجب) در خانه خدا، تولد یافته باشد.    

9.  قطب راوندی(متوفای۵۷۳ه)

قطب راوندی نیز چنین می‌نویسد:

ولقد ولد فی بیت‌الله الحرام ولم یولد فیه احد (غیره).[13]

همانا امام علی (علیه‌السّلام) در خانه خدا به دنیا آمد و کسی غیر از او در آنجا به دنیا نیامد.   

10.  علامه حلی _{رحمه الله} (در گذشته به 726 ق)

متکلم مشهور شیعی، مرحوم علامه حلی (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) نیز چنین می‌نویسد:

ولد امیرالمؤمنین ع یوم الجمعة الثالث عشر من شهر رجب بعد عام الفیل بثلاثین سنة فی الکعبة و لم یولد احد سواه فیها لا قبله‌ و لا بعده‌.

امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) در روز جمعه، سیزدهم ماه رجب، سی سال بعد از عام‌الفیل، در خانه خدا به دنیا آمد و کسی قبل از او و بعد از او در آنجا تولد نیافت.[14]  

و نیز علامه در تحریر الاحکام می‌نویسد:

وُلد بمکّة فی نفس الکعبة[15]

در مکه و در داخل کعبه متولد شد.

11.  صاحب حدائق _{رحمه الله} (درگذشته به سال 1186ق)

شیخ یوسف بحرانی مشهور به صاحب حدائق پیرامون این فضیلت می‌نویسد:

ولد بمکة فی البیت الحرام ولم یولد فیه احد قبله ولا بعده وهی فضیلة خص بها علیه الصلاة والسلام وکان ذلک یوم الجمعة لثلاث عشر لیلة خلت من رجب. [16]

امام علی (علیه‌السّلام) در خانه خدا تولد یافت و کسی قبل از او و بعد از او در آنجا تولد نیافت. این فضیلتی است که مخصوص اوست. این امر در روز جمعه، سیزدهم ماه رجب به وقوع پیوست.

12.  مرحوم سید هاشم بحرانی _{رحمه الله} (در گذشته در قرن دوازدهم)

ان روایة أن أمیر المؤمنین ( علیه السلام ) ولد فی الکعبة بلغت حد التواتر معلومة فی کتب العامة والخاصة[17]

داستان ولادت امام علی _{علیه السلام} در کعبه به حد تواتر رسیده و در کتاب های عامه و خاصه آشکار است.

 

عالمان اهل تسنن

1. فاکهی (درگذشته در قرن سوم)

ذِکْرُ أَوَائِلِ الْأَشْیاءِ الَّتِی حَدَثَتْ بِمَکَّةَ فِی قَدِیمِ الدَّهْرِ إِلَى یوْمِنَا هَذَا، وَأَوَّلِ مَنْ أَحْدَثَهَا وَفَعَلَهَا مِنَ النَّاسِ یقَالُ ... أَوَّلُ مَنْ وُلِدَ فِی الْکَعْبَةِ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ: عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ رَضِی اللهُ عَنْهُ.[18]

گفته شده ... اول کسی که از بنی هاشم از مهاجرین در کعبه به دنیا آمد، علی بن ابی طالب _{علیه السلام} بود.

2. مسعودی (متوفای 346ق)

وکان مولده فی الکعبة.[19]

محل تولد او (امام علی _{علیه السلام}) در کعبه بود.

3. حاکم نیشابوری (در گذشته به سال 405 ق)

حاکم نیشابوری از علمای بزرگ اهل سنت پیرامون ولادت حضرت امیر (سلام‌الله‌علیه) با ادعای تواتر چنین می‌نویسد:

فقد تواترت الاخبار ان فاطمة بنت اسد ولدت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب کرم الله وجهه فی جوف الکعبة.

روایات متواتری وارد شده که فاطمه بنت اسد، امیر مؤمنان علی بن ابی‌طالب (کرم‌الله‌وجهه) را در داخل کعبه به دنیا آورده است.[20]

4. گنجی شافعی (درگذشته به سال 658 ق)

«ولد أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب بمکة فی بیت الله الحرام لیلة الجمعة لثلاث عشرة لیلة خلت من رجب سنة ثلاثین من عام الفیل ولم یولد قبله ولا بعده مولود فی بیت الله الحرام سواه إکراما له بذلک ، وإجلالا لمحله فی التعظیم.[21]

امیر مؤمنان علی بن ابی‌طالب _{علیه‌السلام} در شب جمعه سیزدهم رجبِ سال سی­ ام بعد از واقعه عام‌الفیل در داخل خانه خدا به دنیا آمد. کسی پیش از آن حضرت و بعد از او، در داخل خانه خدا به دنیا نیامده است و این از فضائل اختصاصی آن حضرت است که خداوند برای تکریم و بزرگداشت جایگاهش به او بخشیده است.

5. عبدالملک بن محمد التوزری (در گذشته در قرن ششم)

أمه فاطمة بنت أسد بن هاشم بن عبد مناف ولدته فی جوف الکعبة.[22]

مادرش فاطمه بنت اسد بن هاشم بن عبد مناف، او را در دل کعبه به دنیا آورد.

2. ابن صباغ مالکی (درگذشته به سال 855 ق)

وُلِدَ علی ( علیه السلام ) بمکة المشرّفة بداخل البیت الحرام فی یوم الجمعة الثالث عشر من شهر الله الأصمّ رجب الفرد سنة ثلاثین من عام الفیل قبل الهجرة بثلاث وعشرین سنة ، وقیل بخمس وعشرین ، وقبل المبعث باثنی عشرة سنة ، وقیل بعشر سنین. ولم یولد فی البیت الحرام قبله أحد سواه ، وهی فضیلة خصّه الله تعالى بها إجلالا له وإعلاءً لمرتبته وإظهاراً لتکرمته.[23]

علی _{علیه السلام} در مکه مشرفه، اندرون بیت الله الحرام در روز جمعه، سیزدهم از ماه رجب در سال سی­ام پس از عام الفیل و بیست و سه سال پیش از هجرت – و گفته شده است: بیست و پنج سال پیش از آن – و دوازده سال پیش از مبعث – و گفته شده است ده سال پیش از آن – به دنیا آمد و پیش از او، کسی در خانه خدا به دنیا نیامده بود و این فضیلتی است که خداوند، برای بزرگداشتش و بالا بردن مقامش و آشکار ساختن اکرامش، بدو ویژه گردانده است.

3. حلبی (در گذشته در قرن یازدهم)

علی بن برهان الدین حلبی صاحب کتاب مشهور سیره حلبی، پس از سخنی طولانی در باره امیرمومنان علی _{علیه السلام}، به ولادت آن حضرت در داخل خانه کعبه استدلال نموده است:

... لأنه ولد فی الکعبة.[24]

زیرا او در کعبه دیده به جهان گشوده است.

4.  شاه ولی الله دهلوی (درگذشته در قرن دوازدهم)

وی در این زمینه می‌نویسد:

«و از مناقب وی رضی الله عنه که در حین ولادت او ظاهر شد یکی آن است که در جوف کعبه معظمه تولد یافت».[25]

5.  شاه عبدالعزیز دهلوی (درگذشته به سال 1239 ق)

«اتفاقا روز زیارت زنان، فاطمه بنت اسد با وجود آن‌که مدت حمل تمام کرده بود، برای زیارت قصد نمود و چون این روز در تمام سال یک‌بار اتفاق می‌افتد، با وصف دشواری حرکت، خود را به‌کمال رنج و مشقت تا در کعبه رسانید ... همین‌که در کعبه در آمد، طلق بر طلق درد پی درد آمدن گرفت و تولد حضرت امیر _{علیه‌السلام} واقع شد».

6. محمود شکری الآلوسی

والصحیح فی ذلک أن عادة الجاهلیة أن یفتح باب الکعبة فی البوم الخامس عشر من رجب ویدخلون جمیعهم للزیارة وکانت العادة أن النساء یدخلن قبل الرجال بیوم أو یومین وقد کانت فاطمة قریبة الوضع فاتفق أن ولدت هناک لما أصابها من شدة المزاحمة والمجاذبة.[26]

و درست در این زمینه آن است که از عادات جاهلی، گشودن کعبه در روز پانزدهم از ماه رجب بود و همه برای زیارت وارد آن می‌شدند و رسم چنین بود که زنان یک یا دو روز پیش از مردان وارد می‌شدند. این در حالی که نزدیک تولد فرزند فاطمه بود و ولادت فرزندش، براثر شدت فشار و ازدحام جمعیت در آنجا رخ داد.

المشهور فی ولادة الأمیر عندنا هو أن أهل الجاهلیة کانت عاداتهم أن یفتحوا باب الکعبة فی یوم الخامس عشر من رجب ویدخلونها للزیارة، فممن دخل فاطمة، فوافقت الولادة ذلک الیوم.[27]

مشهور در چگونگی ولادت امیرمومنان علیه السلام در نزد ما آن است که مردم جاهلی عادت داشتند که درب خانه خدا را در روز پانزدهم رجت گشوده و برای زیارت، بدان داخل شوند و از کسانی که در خانه وارد شد، فاطمه بود و ولادت آن حضرت در آن روز اتفاق افتاد.

7.  سبط ابن جوزی

وی نیز یکی دیگر از عالمان اهل سنت است که پیرامون ولادت با سعادت آن حضرت چنین می‌نویسد:

وروی ان فاطمة بنت اسد کانت تطوف بالبیت وهی حامل بعلی (علیه‌السّلام) فضربها الطلق ففتح لها باب الکعبة فدخلت فوضتعه فیها.[28]

روایت شده است که فاطمه بنت اسد، در حالی که باردار بود، خانه خدا را طواف می‌کرد، درد زایمان او را فراگرفت، در خانه کعبه به روی او باز شد، پس داخل خانه کعبه شد و فرزندش را به دنیا آ ورد. 

8. حلبی شافعی

برهان‌الدین حلبی از دیگر عالمان سنی مذهب نیز پیرامون ولادت حضرت علی (سلام‌الله‌علیه) در کعبه چنین می‌نویسد:

وفی السنة الثلاثین من مولده صلی الله علیه وسلم ولد علی بن ابی طالب کرم الله وجهه فی الکعبة.[29]

و در سال سی‌ام از ولادت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) علی بن ابی‌طالب (کرم‌الله‌وجهه) در کعبه به دنیا آمد. 

9. ابوزکریا الازدی

ازدی نیز پیرامون ولادت در کعبه چنین می‌نویسد:

وکان ولد فی الکعبة ولم یولد فیها خلیفة غیر امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام.

آن حضرت در کعبه به دنیا آمد، هیچ یک از خلفا غیر از امیرمؤمنان علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) کسی دیگری در کعبه به دنیا نیامده است.[30] 

10. آلوسی

آلوسی در شرح اشعار عینیه عبدالباقی عمری افندی که او از نوادگان خلیفه دوم نیز می‌باشد، شرحی نوشته است که نام کتاب او سرح الخریده الغیبیه فی شرح القصیده العینیه نام دارد که شعر افندی را چنین نقل می‌کند:

انت العلیُ اَلّذی فَوقَ الْعُلَی رُفِعا

توآن علی بلند مرتبه‌ای هستی که جایگاه تو از مقام رفیع الهی نشات گرفته و در اوج رفعت انسانی هستی

بِبَطْنِ مَکهَ عِندَ البَیتِ اذْ وُضِعا

خداوند تورا آورد درون مکه و داخل کعبه تورا قرار داد و تو اینگونه نازل شدی.

آلوسی در ادامه؛ ضمن شرح ابیات افندی چنین می‌نویسد:

و فی کون الامیر کرم الله وجهه ولد فی البیت، امر مشهور فی الدنیا وذکرفی کتب الفریقین السنه و الشیعه.

اینکه علی بن ابی‌طالب (کرم‌الله‌وجهه) در داخل خانه خدا به دنیا آمده است، امری مشهور است که در کتب شیعیان و اهل سنت آمده است.[31] 

با دقت در این کلام آلوسی، در می‌یابیم که وی به عنوان یک عالم بزرگ اهل سنت ولادت امیرمؤمنان (سلام‌الله) در کعبه را امری مشهور تلقی کرده و معترف است که کتب شیعه و سنی نسبت به این مساله اهتمام داشته‌اند.

11. ابن‌صباغ مالکی

ابن‌صباغ، از علمای مالکی مذهب اهل سنت نیز پیرامون این فضیلت حضرت علی (علیه‌السّلام) چنین می‌نویسد:

ولد علی (علیه‌السّلام) بمکة المشرفة بداخل البیت الحرام فی یوم الجمعة الثالث عشر من شهر الله الاصم رجب الفرد سنة ثلاثین من عام الفیل قبل الهجرة بثلاث وعشرین سنة، وقیل بخمس وعشرین، وقبل المبعث باثنی عشرة سنة، وقیل بعشر سنین. ولم یولد فی البیت الحرام قبله احد سواه، وهی فضیلة خصه الله تعالی بها اجلالا له واعلاء لمرتبته واظهارا لتکرمته. [32] 

علی (علیه‌السّلام) در مکه مشرفه در داخل بیت‌الحرام (کعبه) در روز جمعه سیزدهم ماه خدا یعنی ماه رجب سال سی‌ام عام‌الفیل و بیست و سه سال پیش از هجرت به دنیا آمد... پیش از او هیچ کس در کعبه متولد نشد، و این فضیلتی است که خداوند به جهت بزرگداشت و بالا بردن مقام و اظهار کرامت او مخصوص حضرتش گردانیده است.

ابن‌صباغ نیز اشاره می‌کند که ولادت در کعبه فضیلت خاصه حضرت می‌باشد که خداوند متعال از باب بالا بردن مقام و اظهار کرامت به آن حضرت بخشیده است.

12. گنجی شافعی

حافظ گنجی، از علمای شافعی مذهب سنی نیز در کفایة الطالب می‌نویسد:

ولد امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب بمکة فی بیت الله الحرام لیلة الجمعة لثلاث عشرة لیلة خلت من رجب سنة ثلاثین من عام الفیل ولم یولد قبله ولا بعده مولود فی بیت الله الحرام سواه اکراما له بذلک، واجلالا لمحله فی التعظیم. [33] 

امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) شب جمعه سیزده رجب، سال سوم بعد از واقعه عام‌الفیل در داخل خانه خدا به دنیا آمد. کسی پیش از آن حضرت و بعد از آن در داخل خانه کعبه به دنیا نیامده است و این از فضائل اختصاصی آن حضرت است که خداوند به جهت بزرگداشت مقام او عطا کرده است.

با دقت و امعان نظر در کلمات گنجی، در می‌یابیم که وی نیز علاوه بر اشاره به ولادت آن حضرت در کعبه، تصریح می‌کند که این فضیلت برای هیچ کسی غیر از حضرت علی (علیه‌السّلام) محقق نشده است.

13. صفوری شافعی

صفوری شافعی نیز از جمله عالمان سنی مذهبی است که در دو کتاب خود به ولادت حضرت علی (علیه‌السّلام) در کعبه به نقل از کتاب فصول المهمه چنین نقل می‌کند:

ورایت فی الفصول المهمة فی معرفة الائمة بمکه المشرفة شرفها الله تعالی لابی الحسن المالکی ان علیا ولدته امه بجوف الکعبة شرفها الله تعالی وهی فضیلة خصه الله تعالی بها وذلک ان فاطمة بنت اسد رضی الله عنها اصابها شدة الطلق فادخلها ابوطالب الی الکعبة فطلقت طلقة واحدة فوضعته یوم الجمعة فی رجب سنة ثلاثین من عام الفیل...[34]

در کتاب فصول المهمه فی معرفة الائمه بمکهء المشرفه که نویسنده آن ابو الحسن مالکی بود دیدم که مادر علی (علیه‌السّلام) او را در داخل کعبه به دنیا آورده است و این فضیلتی است که خداوند تنها به او داده است. داستان از این قرار است که فاطمه دختر اسد (رضی‌الله‌عنها) درد زایمان گرفت، ابو طالب او را به داخل کعبه بود، و با یک بار درد زایمان بچه را به دنیا آورد. این ولادت در روز جمعه ۱۳ رجب سال سیم از عام‌الفیل اتفاق افتاد. 

وی همچنین در کتاب مختصر المحاسن المجتمعه مطابق متن بالا چنین می‌نویسد:

رایت فی الفصول المهمة فی معرفة الائمة لبعض المالکیة ان علیا رضی الله عنه ولدته امه فاطمة بجوف الکعبة، وهی فضیلة خصه الله تعالی بها، وذلک ان امه اشتد بها الطلق، فاتی بها ابو طالب واسمه عبد مناف، وادخلها الکعبة فطلقت طلقة واحدة، فوضعته یوم الجمعة، فی شهر رجب، سنة ثلاثین من عام الفیل، بعد ان تزوج النبی صلی الله وسلم خدیجة رضی الله عنها بثلاث سنین.[35]

در کتاب فصول المهمه که نوشته یکی از علمای مالکی مذهب است دیدم که نقل شده بود: فاطمه بنت اسد، علی (رضی‌الله‌عنه)، را درون کعبه به دنیا آورد و این فضیلتی برای اوست که خداوند به ایشان عنایت کرده است و این چنین بود هنگامی که درد حمل بر مادرش غلبه کرد، ابوطالب که اسم او عبدمناف است، او را وارد بر کعبه کرد و درد زایمان او را یک بار فرا گرفت و او (حضرت علی علیه‌السلام) را در روز جمعه در ماه رجب سال ۳۰ عام‌الفیل، سه سال بعد از ازدواج پیامبر با حضرت خدیجه به دنیا آورد. 

14. مسعودی

مسعودی از دیگر عالمان اهل سنت نیز در این مورد چنین می‌نویسد:

وروی ان فاطمة بنت اسد لما حملت ب امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) کانت تطوف بالبیت فجاءها المخاض وهی فی الطواف فلما اشتد بها دخلت الکعبة فولدته فی جوف البیت.[36]

و روایت شده است که فاطمه بنت اسد هنگامی که به حضرت علی (علیه‌السّلام) باردار بود، در حال طواف خانه کعبه بود که درد زایمان سراغش آمد، هنگامی که درد زیاد شد، وارد کعبه شد و فرزندش (حضرت علی علیه‌السلام) را درون کعبه به دنیا آورد. 

وی همچین در مروج الذهب چنین می‌نویسد:

وکان مولده فی الکَعبة.[37]

محل تولد علی (علیه‌السّلام)، خانه کعبه است. 

15. زرندی

زرندی حنفی نیز در این مورد می‌نویسد:

وولد کرم الله وجهه فی جوف الکعبة...[38]

و حضرت علی بن ابی‌طالب (کرم‌الله‌وجه) در داخل کعبه به دنیا آمده است. 

وی در جای دیگر می‌نویسد:

وامه فاطمة بنت اسد ابن‌هاشم بن عبد مناف وهی اول‌هاشمیة ولدت لهاشمی روی انه لما ضربها المخاض ادخلها ابو طالب الکعبة بعد العشاة فولدت فیها علی بن ابی طالب (رض).[39]

و مادر او (حضرت علی علیه‌السلام) فاطمه بنت اسد فرزند‌ هاشم فرزند عبدمناف و او اولین زن‌ هاشمیه‌ای بود که فرزندی‌ هاشمی به دنیا آورد روایت شده است هنگامی که او را درد زایمان فرا گرفت، ابوطالب او را اول شب وارد بر کعبه کرد پس علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) را بدنیا آورد. 

16. امیر صنعانی

وی نیز از جمله عالمان اهل سنت است که پیرامون ولادت آن حضرت در خانه خدا می‌نویسد:

واما مولده فولد بمکة المشرفة فی البیت الحرام سنة ثلاثین من عام الفیل فی الیوم الجمعة الثالث (عشر) من رجب.[40]

محل ولادت ایشان در مکه مشرفه در خانه خدا و در سال سی عام‌الفیل در روز جمعه سوم سیزدهم رجب به دنیا آمدند. 

17. دیار بکری

دیار بکری در کتاب خود به نام تاریخ الخمیس نیز قضیه را چنین تقریر می‌کند:

و فی السنة الثلاثین من مولده صلی الله علیه وسلم ولد علی بن ابی طالب رضی الله عنه فی الکعبة.[41]

و در سال سی از ولادت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌(و‌آله)‌وسلم)، علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) در کعبه به دنیا آمد. 

18. محمد بن عبدالواحد موصلی

موصلی ولادت امیرمؤمنان (سلام‌الله‌علیه) را در کعبه چنان گزارش می‌کند:

ومولده فی الکعبة المعظمة، ولم یولد بها سواه فی طلقة واحدة.[42]

و محل ولادت او (حضرت علی علیه‌السلام) در کعبه معظمه و در کعبه جز او به دنیا نیامد. و در همان درد اول به دنیا آمد. 

19. بستی

بستی از علمای معتزلی‌العقیده اهل سنت پیرامون ولادت آن حضرت و عادات زنان بنی‌هاشم چنین می‌نویسد:

فقد علمنا فی الصحیح من الروایات عند جمیع اهل البیت، ان فاطمة بنت اسد قالت: لما قرب ولادتی بعلی، کانت العادة فی نساء بنی‌هاشم ان یدخلن البیت ویمسحن بطونهن بحیطانه فیخف علیهن الوضع، فخرجت مع جنینی

ولیس فی الموضع اشرف من هذا والولد الطاهر مولود فی اشرف البقاء من اکرم الفضائل، ولیس هذا للمشایخ ولا لاحد نعرفه.

ثم له فی المسجد خاصیة ومزیة، لا یشارکه فیها احد وهو انه ولد فی الکعبة.[43]

به تحقیق از روایات صحیح نزد تمام اهل بیت (علیهم‌السّلام) دانستیم، که فاطمه بنت اسد فرمود: زمانی که ولادت علی (علیه السلام) نزدیک شد، عادت زنان بنی‌هاشم این بود که وارد بر خانه خدا شده و شکم خود را به دیوار کعبه می‌کشیدند تا وضح حملشان آسان شود. (و سپس در خانه خود وضع حمل می‌کردند) اما من با فرزندم (از خانه کعبه) خارج شدم.

و هیچ مکانی بالاتر از اینجا (کعبه) نیست و فرزند پاک (یعنی حضرت علی علیه‌السلام) در والا‌ترین مکان‌ها به دنیا آمد و این فضیلتی است که (به او) اکرام شده است و این فضیلت برای هیچ یک از اساتید و مشایخ و هیچ کسی که می‌شناسیم وجود ندارد.

و سپس برای او (حضرت علی علیه‌السلام) در مسجد مزیت و خاصیتی است که هیچ کسی با او شریک نبوده و اختصاص به او دارد و او کسی است که در کعبه به دنیا آمده است. 

20. ابن مغازلی

ابن‌مغازلی شافعی نیز قضیه ولادت حضرت علی (سلام‌الله‌علیه) را از امام سجاد (علیه‌السّلام) چنین نقل می‌کند:

اخبرنا ابو طاهر محمد بن علی بن محمد البیع، قال: اخبرنا ابو عبدالله احمد بن محمد بن عبدالله بن خالد الکاتب، قال: حدثنا احمد بن جعفر بن محمد بن سلم الختلی قال: حدثنی عمر بن احمد بن روح، حدثنی ابو طاهر یحیی بن الحسن العلوی، قال: حدثنی محمد بن سعید الدارمی حدثنا موسی بن جعفر، عن ابیه، عن محمد بن علی، عن ابیه علی بن الحسین، قال: کنت جالساً مع ابی ونحن زائرون قبر جدنا علیه السلام، وهناک نسوان کثیرة، اذ اقبلت امراة منهن فقلت لها: من انت یرحمک الله؟ قالت: انا زیدة بنت قریبة بن العجلان من بنی ساعدة. فقلت لها: فهل عندک شیئاً تحدثینا؟ فقالت: ‌ای والله حدثتنی امی‌ام العارة بنت عبادة بن نضلة بن مالک بن عجلان الساعدی. . انها کانت ذات یوم فی نساءٍ من العرب اذ اقبل ابو طالب کئیباً حزیناً، فقلت له: ما شانک یا ابا طالب؟ قال: ان فاطمة بنت اسد فی شدة المخاض، ثم وضع یدیه علی وجهه. فبینا هو کذلک، اذ اقبل محمد صلی الله علیه وسلم فقال له: ((ما شانک یا عم؟) ) فقال: ان فاطمة بنت اسد تشتکی المخاض، فاخذ بیده وجاء وهی معه فجاء بها الی الکعبة فاجلسها فی الکعبة، ثم قال: ((اجلسی علی اسم الله! ) ) قال: فطلقت طلقة فولدت غلاماً مسروراً، نظیفاً، منظفاً لم ار کحسن وجهه، فسماه ابو طالب علیاً وحمله النبی صلی الله علیه وسلم حتی اداه الی منزلها. قال علی بن الحسین علیهم السلام: فوالله ما سمعت بشیء قط الا وهذا احسن منه.[44]

موسی بن جعفر از پدرشان از امام صادق و ایشان از وجود مقدس امام سجاد (سلام‌الله‌علیه) اجمعین نقل می‌کنند که:

روزی به زیارت قبر جدمان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همراه با پدرم رفته بودیم، نشسته بودیم که آنجا زنان زیادی بودند. یکی از آنان به ما رو کرد و من به او گفتم رحمت خدا بر تو چه کسی هستی؟ گفت: من زیده دختر قریبه فرزند عجلان از قبیله بنی‌ساعده هستم. به او گفتم: آیا نزد تو چیزی هست که برای ما بیان کنی؟ گفت آری به خدا قسم. مادرم‌ ام‌العاره دختر عباده بن نضله بن مالک بن عجلان الساعدی... روزی با زنان عرب همراه بود که ابوطالب در حالی که گریه می‌کرد و غمگین بود آمد. به او گفتم: تو را چه شده است‌ ای ابوطالب؟ گفت: فاطمه بنت اسد در شدت درد زایمان است و سپس دستش را زمانی که در بین ما بود روی صورتش گذاشت و هنگامی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمد فرمودند چه شده است‌ ای عمو؟ ابوطالب گفت: فاطمه بنت اسد از شدت درد حمل به سختی افتاده است. پیامبر دست ابوطالب را گرفت در حالی که او دست فاطمه بنت اسد را گرفته بود به نزد کعبه آمدند و او را در کعبه نشاند و گفت: به نام خدا بنشین. گفتن: سپس در همان درد اول، فرزند پسری خوشرو و پاک و پاک شده‌ای را به دنیا آورد و کسی را به زیبایی صورت او ندیدم پس ابوطالب او را علی نامید و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) او را تا منزلش همراهی کرد. امام سجاد (علیه‌السّلام) فرمود: به خدا قسم هر سخن زیبایی شنیده بودم، این از آن زیباتر بود. 

21. جوینی

جوینی نیز از علمای شافعی مذهب اهل سنت پیرامون ولادت آن حضرت چنین می‌نویسد:

روی انها لما ضربها المخاض اشتد وجعها فادخلها ابوطالب الکعبة بعد العتمة فولدت فیها علی وقیل لم یولد فی الکعبة الا علی.[45]

و روایت شده هنگامی که وقت وضع حمل او رسید و دردش شدت یافت، ابوطالب او را اول شب وارد بر کعبه کرد و علی در آن خانه بدنیا آمد. و گفته شده که کسی غیر از علی در کعبه به دنیا نیامده است. 

22. بسنوی

بسنوی نیز در محاضرات الاوائل پیرامون برخی از القاب آن حضرت و همچنین ولادت امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) در کعبه چنین می‌نویسد:

اول من لقب فی صباه باسم الاسد فی الاسلام من الصحب الکرام وهو الحیدر من اسماء الاسد سیدنا علی بن ابی طالب رضی الله عنه کان ابو امه غائبا حین ولدته داخل الکعبة وهی فاطمة بنت اسد لقبته امه تفاؤلا باسم ابیه وکان من اعیان بنی‌هاشم وهی اول‌هاشمیة ولدت‌هاشمیا وهو اقرب الخلفاء نسبا الی رسول الله صلی الله علیه وسلم ابن عمه وزوج افضل بناته رضی الله عنهن.[46]

و اولین صحابه مسلمانی که در کودکی نام شیر بر او نهاده شد آقای ما علی بن ابی‌طالب می‌باشد که نام او را حیدر – از نام‌های شیر- نهادند. پدر مادر او در هنگام ولادتش که داخل کعبه به دنیا آمد، غائب بود و (مادرش) همان فاطمه بنت اسد می‌باشد و او را به خاطر تفال به اسم پدرش اسد نامید و او (حضرت علی علیه‌السلام) از بزرگان بنی‌هاشم بود او (فاطمه بنت اسد) اولین زن‌ هاشمیه‌ای بود که فرزندی‌ هاشمی به دنیا آورد و حضرت علی (علیه‌السّلام) از حیث نسب نزدیک‌ترین خلفاء به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود و پسر عمو و همسر برترین دختر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود. 

23. شبلنجی

مؤمن بن حسن شبلنجی شافعی نیز در نورالابصار چنین می‌نویسد:

ولد رضی الله عنه بمکة داخل البیت الحرام علی قول یوم الجمعة ثالث عشر رجب الحرام سنة ثلاثین من عام الفیل قبل الهجرة بثلاث وعشرین سنة.[47]

او (حضرت علی علیه‌السلام) داخل خانه کعبه بنابر قولی روز جمعه سیزدهم رجب سال سی‌ام عام‌الفیل، بیست و سه سال قبل از هجرت به به دنیا آمد. 

24. خواجه نصر الله هندی

خواجه نصرالله هندی نیز بر ولادت آن حضرت در کعبه تصریح دارد چنان‌چه می‌نویسد:

والمشهور فی ولادة الامیر عندنا هو ان اهل الجاهلیة کانت عاداتهم ان یفتحوا باب الکعبة فی یوم الخامس عشر من رجب ویدخلونها للزیارة، فممن دخل فاطمة، فوافقت الولادة ذلک الیوم.[48]

مشهور در ولادت امیرالمومنین در نزد ما (اهل سنت) آن است که از عادات اهل جاهلیت آن بود که در کعبه را در روز پانزدهم رجب باز می‌کردند و برای زیارت وارد آن می‌شدند و فاطمه بنت اسد از کسانی بود که وارد شدند و در آن روز وضع حمل کردند..... 

25. عبدالعزیز دهلوی

همچنین عبدالعزیز دهلوی نیز از جمله افرادی است که به ولادت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در کعبه تصریح کرده است:

والصحیح فی ذلک ان عادة الجاهلیة ان یفتح باب الکعبة فی الیوم الخامس عشر من رجب ویدخلون جمیعهم للزیارة وکانت العادة ان النساء یدخلن قبل الرجال بیوم او یومین وقد کانت فاطمة قریبة الوضع فاتفق ان ولدت هناک لما اصابها من شدة المزاحمة والمجاذبة.[49]

صحیح آن است که عادت اهل جاهلیت آن بود که در روز پانزده رجب در کعبه را باز می‌کردند همه آنان برای زیارت داخل می‌شدند و عادت زنان بود که یک یا دو روز قبل از مردان وارد شوند و فاطمه بنت اسد نزدیک به زمان وضع حمل بود و اتفاق شده که به دلیل شلوغی آن‌جا وضع حمل کرد..... 

26. ولی‌الله دهلوی

دهلوی نیز از جمله علمای بزرگ و مشهور اهل سنت، پیرامون ولادت آن حضرت در کعبه چنین می‌نویسد:

و از مناقب وی (رضی‌الله‌عنه) که در حین ولادت او ظاهر شد یکی آن است که در جوف کعبه معظمه تولد یافت. [50]

27. جنابی

ابومصطفی جنابی از علمای قرن دهم اهل سنت پیرامون ولادت امیرالمؤمنین (سلام‌الله‌علیه) چنین می‌نویسد:

ویقال کانت ولادته فی داخل الکعبة.[51]

و گفته شده که ولادت او (حضرت علی بن ابی‌طالب (سلام‌الله‌علیه)) در کعبه بوده است. 

28. صالح الغامدی

صالح بن عبدالله الغامدی از علمای معاصر سلفی نیز پیرامون امیرالمؤمنین (سلام‌الله‌علیه) و ولادت ایشان چنین می‌نویسد:

امه فاطمة بنت اسد بن‌هاشم بن عبد مناف. ولدته فی جوف الکعبة وهی اول‌هاشمیة ولدت لهاشمی.[52]

مادرش فاطمه دختر اسد فرزند‌هاشم فرزند عبد مناف است. او (امیرالمؤمنین (سلام‌الله‌علیه)) را داخل کعبه به دنیا آورد و ایشان اول زنی از بنی‌هاشم بود که یک‌ هاشمی را به دنیا آورد. 

29. عباس محمود عقاد

وی که یکی از نویسندگان معاصر اهل سنت می‌باشد، پیرامون ولادت امیرالمؤمنین (سلام‌الله‌علیه) چنین می‌نویسد:

ولد علی فی داخل الکعبة.[53]

(حضرت) علی (سلام‌الله‌علیه) در داخل کعبه به دنیا آمد. 

 

معاصرین اهل سنت

علماء، بزرگان و معاصرین اهل سنت نیز به ولادت آن حضرت در کعبه اشاره کرده‌اند که از باب نمونه به چند مورد بسنده می‌شود.

 

30. محمد عمر سربازی

وی که از علمای بزرگ اهل سنت در منطقه بلوچستان و از بزرگان منطقه کوه ون بود، پیرامون این فضیلت حضرت می‌نویسد:

حضرت علی المرتضی (رضی‌الله‌عنه) که عمو زاد جناب رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) بود که در روز ۱۳ رجب و بنابر روایت امام جعفر صادق (رضی‌الله‌عنه) در هفتم شعبان قبل از هجرت به ۲۳ سال در بیت‌الحرام متولد شد. [54]

نکته: البته قول هفتم شعبان خلاف مشهور است.

31. مصطفی سباعی

وی که از مولفین معاصر اهل سنت می‌باشد، در کتابی تحت عنوان " زندگانی حضرت علی (رضی‌الله‌عنه)" که بر اساس منابع اهل سنت نوشته است، پیرامون ولادت آن حضرت چنین می‌نویسد:

سی و دو سال بعد از تولد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) در کعبه به دنیا آمد.[55] 

32. سیف‌الله مدرس گرجی

او نیز یکی دیگر از مؤلفین معاصر اهل سنت در کتابی به نام مختصری از باور‌های اهل سنت پیرامون ولادت حضرت علی (سلام‌الله‌علیه) در کعبه چنین می‌نویسد:

در ۱۳ رجب سی سال پس از تولد پیامبر (۶۰۱ میلادی) در مکه و در خانه خدا به‌دنیا آمد.[56] 

33. محمد حسیب قادری

وی نیز از علما و نویسندگان معاصر اهل سنت است که اصل کتاب وی به زبان اردو می‌باشد که ترجمه متن وی چنین است:

ولادت با سعادت

حضرت سیدنا علی المرتضی (رضی‌الله‌عنه) ۲۳ سال بعد از تولد حضور نبی کریم به دنیا آمد به این ترتیب حضرت علی (رضی‌الله‌عنه) از لحاظ سنی ۲۳ سال از حضور نبی کریم کوچک‌تر بود. حضرت علی (رضی‌الله‌عنه) در خانه کعبه به دنیا آمد. هنگام تولد حضرت علی (رضی‌الله‌عنه) نبی کریم آب دهان خود را در دهان حضرت علی (رضی‌الله‌عنه) ریخت و اسم علی را خود ایشان انتخاب کرد. وقتی که حضور نبی کریم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) اعلان نبوت کرد سن حضرت علی (رضی‌الله‌عنه) ده سال بود.[57] 

34. عبدالرحمن محبی

در کتاب فضائل حج که نوشته مولوی محمد زکریا و با ترجمه عبدالرحمن محبی و تقریظ مولوی عبدالحمید به چاپ رسیده است، در پاورقی به نقل از علمای شیعه و سنی می‌نویسد که ولادت حضرت علی (سلام‌الله‌علیه) در کعبه محقق شده است:

که بسیاری از علماء شیعه و سنی ولادت مبارک حضرت علی (رضی‌الله‌عنه) را در جوف کعبه ذکر کرده‌اند.[58] 

 

نتیجه

ولادت با سعادت مولای متقیان، امیرمؤمنان، صدیق اکبر، فاروق اعظم، اسدالله الغالب، حضرت علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) در کعبه معظمه اتفاق افتاده است و طبق تصریحات علمای اهل سنت که به ذکر بیش از بیست و پنج مورد اشاره شد، مساله‌ای مسلم و غیر قابل انکار و همچنین این مطلب روشن شد که ولادت در کعبه تنها فضیلتی است که فقط وجود مقدس حضرت علی (سلام‌الله‌علیه) به این افتخار نایل و هیچ کسی در این مساله با آن حضرت شریک نیست.

 

---

[1] روضة الواعظین - الفتال النیسابوری - ص 82

[2] برگرفته از مقاله «آیا بر اساس منابع شیعه و اهل سنت امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در کعبه به دنیا آمده‌اند؟».

[3] رجال النجاشی - ص 392.

[4] الیقین باختصاص مولانا علی علیه السلام بإمرة المؤمنین، ص: 191

[5] الشیخ المفید، ابی‌عبدالله محمد بن محمد بن النعمان العکبری البغدادی (متوفای۴۱۳ه)، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۱، ص۵، تحقیق:مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لتحقیق التراث، ناشر:دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع - بیروت، الطبعة:الثانیة، ۱۴۱۴ه - ۱۹۹۳ م.   

[6] (خصائص الأئمة - الشریف الرضی - ص 39)

[7] تهذیب الأحکام - الشیخ الطوسی - ج 6 ص 19

[8] المجدی فی أنساب الطالبین - على بن محمد العلوى العمری - ص 11

[9] تاج الموالید ( المجموعة ) - الشیخ الطبرسی - ص 12

[10] الطبرسی، ابی علی الفضل بن الحسن (متوفای۵۴۸ه)، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱ ص۳۰۶، تحقیق و نشر:تحقیق مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث قم، الطبعة:الاولی، ۱۴۱۷ه.

[11] ابن‌البطریق، عمدة عیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار، ص۲۴، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، جمادی الاولی ۱۴۰۷.

[12] ابن‌شهر آشوب، رشیدالدین ابی‌عبدالله محمد بن علی السروی المازندرانی (متوفای۵۸۸ه)، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۲۳.

[13] الراوندی، قطب‌الدین (متوفای۵۷۳ه)، الخرائج والجرائح، ج۲، ص۸۸۸، تحقیق ونشر:مؤسسة الامام المهدی (علیه‌السّلام) قم، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۹ه.

[14] الحلی، الحسن بن یوسف بن المطهر (متوفای۷۲۶ ه‌)، کشف الیقین فی فضائل امیر المؤمنین، ص۱۷، تحقیق:حسین الدرگاهی ابا محمد حسن حسین آبادی، محل نشر:تهران، بی‌نا، الطبعة الاولی ۱۴۱۱ ه‌ - ۱۹۹۱ م.

[15] تحریر الأحکام - العلامة الحلی - ج 2 ص 120

[16] البحرانی، الشیخ یوسف، (متوفای۱۱۸۶ه)، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة،  ج۱۷ ص۴۳۲ و ۴۳۳، ناشر:مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة،  طبق برنامه مکتبه اهل البیت.

[17] غایة المرام - السید هاشم البحرانی - ج 1 ص 50

[18] أخبار مکة للفاکهی - ج 3 - ص 198

[19] مروج الذهب ومعادن الجوهر - المسعودی - ج 2، ص 349

[20] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۵۵۰.

[21] الگنجی الشافعی ، أبی عبد الله محمد بن یوسف بن محمد القرشی ، کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب ، ص۴۰۷ ، الباب السابع فی مولده علیه السلام ، ناشر : دار أحیاء تراث اهل البیت (ع) ، طهران ، الطبعة الثالثة ، ۱۴۰۴هـ ، ۱۳۶۲ ش .

[22] عبد الملک بن محمد التوزری، المعروف بابن الکردبوس - الاکتفاء فی أخبار الخلفاء – ج 1، ص 480

[23] الفصول المهمة فی معرفة الأئمة - علی بن محمد أحمد المالکی ( ابن الصباغ ) - ج 1 ص 172

[24] السیرة الحلبیة - الحلبی - ج 1، ص 226

[25] إزالة الخفاء عن خلافة الخلفاء - شاه ولی الله دهلوی – ج 6، ص 359

[26] مختصر التحفة الاثنی عشریة – ج 1 - ص 44

[27] السیوف المشرقة ومختصر الصواقع المحرقة - ص 204

[28] سبط ابن جوزی، یوسف بن فرغلی، تذکرة الخواص، ص۱۰.

[29] برهان‌الدین حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیه، ج۳، ص۵۲۰.

[30] ازدی، ابوزکریا، تاریخ موصل، کتاب الثالث عشر، ص۵۸.

[31] آلوسی، سرح الخریده، ص۳ و ۱۵.

[32] ابن‌صباغ، علی‌ بن‌ محمد، الفصول المهمه، ص۲۹

[33] حافظ گنجی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب، ص۴۰۵-۴۰۶

[34] صفوری شافعی، عبدالرحمن بن عبدالسلام، نزهة المجالس، ج۲، ص۱۵۹.

[35] صفوری شافعی، عبدالرحمن بن عبدالسلام، مختصر المحاسن المجتمعه، ص۱۵۶.

[36] مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه، ص۱۴۲.

[37] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۲۷۳.

[38] زرندی حنفی، محمد بن یوسف، معارج الوصول، ص۴۹

[39] زرندی حنفی، محمد بن یوسف، نظم درر السمطین، ص۷۶

[40] امیر صنعانی، محمد بن اسماعیل، الروضة الندیه، ص۳۶

[41] دیار بکری، حسین بن محمد، تاریخ الخمیس، ج۱، ص۳۷۹

[42] موصلی، محمد بن عبدالواحد، النعیم المقیم لعترة النبا العظیم، ص۵۵

[43] بستی، ابوالقاسم، المراتب، ص۱۵۱

[44] ابن‌مغازلی، مناقب حضرت علی (علیه‌السّلام) لابن مغازلی شافعی، ص۵۸-۵۹.

[45] جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین، ج۱، ص۴۲۵-۴۲۶.

[46] بسنوی، علاء‌الدین علی، محاضرة الاوائل ومسامرة الاواخر، ص۷۹

[47] شبلنجی، مؤمن بن حسن، نور الابصار، ص۱۵۸

[48] خواجه نصرالله هندی، نصیرالدین، السیوف المشرقة ومختصر الصواقع المحرقة، ص۲۰۴

[49] دهلوی، عبدالعزیز، مختصر التحفة الاثنی عشریة، ص۴۴

[50] دهلوی، ولی‌الله، ازالة الخفاء عن خلافة الخلفاء، ج۴، ص۲۶۲

[51] جنابی، مصطفی بن حسن، البحر الزخار والعیلم التیار للجنابی (متوفای ۹۹۹ هـ)، ص۲۵۵، مخطوط.

[52] غامدی، صالح بن عبدالله، الاکتفاء فی اخبار الخلفاء، ج۱، ص۴۸۰

[53] عباس محمود عقاد، عبقریة الامام علی، ص۴۳

[54] سربازی، محمد عمر، پرسش و پاسخ‌های ارزشمند برای جوانان، ص۱۰۴

[55] سباعی، مصطفی، زندگانی حضرت علی رضی‌الله‌عنه، ص۸

[56] مدرس گرجی، سیف‌الله، مختصری از باور‌های اهل سنت، ص۹۸.

[57] قادری، محمد حسیب، سیرت حضرت سیدنا علی المرتضی رضی‌الله‌عنه، ص۲۷

[58] محبی، عبدالرحمن، فضائل حج، ص۱۱۲.