آثار و برکات بعثت پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله و سلم)

 

یکی از مهمترین و زیباترین نعماتی که خدای متعال به بندگان خود عطا کرده بعثت پیامبر رحمت رسول اکرم (صلی الله علیه واله و سلم) است. چنان که قرآن کریم می‌فرماید: ﴿لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَى الْمُؤمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِن کَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُّبِینٍ﴾[1] به یقین خدا بر مؤمنان منت نهاد [که] پیامبرى از خودشان در میان آنان برانگیخت تا آیات خود را بر ایشان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد قطعا پیش از آن در گمراهى آشکارى بودند

 اگر با دیده تحقیق و تدبر در منایع تاریخی توجه شود، شاید بتوان گوشه‌ای از آثار و برکات بعثت رسول اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) را متوجه شد. چرا که این پیامبر الهی در دوران و سر زمینی به رسالت مبعوث شدند، که مردم آن دیار به بدترین و زشت ترین رفتارها و بلایای اخلاقی دچار بودند.

در آن زمان زنده به گور کردن کودکان و دختران رسم رایجی بود. قتل و خونریزی و چپاولگری عادت مردم آن سرزمین گردید بود. بدترین موجودات به عنوان خدای عالم محل امید افراد محسوب می شدند، در چنین فضای خدای متعال بر امت خود منت نهاد و بهترین بنده خود را برای هدایت و رهبری مردم به رسالت مبعوث نمود. برای روشن تر شدن اهمیت و برکات رسالت به صورت مختصر به چند مورد اشاره می‌کنیم.

۱ـ گسترش علم و آموزش دستورات سعادت بخش

از برکات دین مقدس اسلام و بعثت پیامبر رحمت گسترش علم و تعلیم و تربیت است. آری چگونه چنین نباشد بعثتی که با « اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ‌» شروع شده و با «عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ‌» ادامه پیدا کرده با و تعلیم و آموزش احکام و دستوراتی که موجب فلاح و رستگاری امت است به دنبال تزکیه جامعه از فساد‌ها و رساندان آنان به سعادت و خوشبتی دنیا و آخرت می‌باشد. آری هدف بعثت انبیاء و رسول مکرم اسلام گسترش علم و تعلیم علوم و دستوراتی است که بشر را از تاریکی به روشنایی و از گمراهی به هدایت و از شقاوت به سعادت راهنمایی می‌کند. ازینرو خدا بر این بشر منت گذاشته و رسول رحمت خویش را برای هدایت بشر فرستاد.

لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلاَلٍ مُبِینٍ‌[2]

خداوند بر مؤمنان منت نهاد [= نعمت بزرگی بخشید] هنگامی که در میان آنها، پیامبری از خودشان برانگیخت؛ که آیات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد؛ هر چند پیش از آن، در گمراهی آشکاری بودند.

آری پیامبر رحمت طلب علم را بر تمام مسلمین واجب معرفی کرده « طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِم‏»[3] و آن را واجب‌تر از طلب مال و دنیا معرفی می‌کند « ِ أَلَا وَ إِنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ أَوْجَبُ عَلَیْکُمْ مِنْ طَلَبِ الْمَال‏»[4]

2-تقویت اخلاق و نهادینه کردن رفتارهای نیکو در جامعه

امیر المؤمنین علیه‌السلام در خطبه‌ای که قبل از جنگ نهران ایراد شده زمان جاهلیت را چنین توصیف می‌فرمایند: «اِنَّ اللّهَ بَعَثَ مَحَمَداً(صلى الله علیه وآله) نَذِیراً لِلعَالَمِینَ وَ اَمِیناً عَلَى التَّنزِیلِ، وَ اَنْتُم مَعْشَرَ العَرَبِ عَلَى شَرِّ دِینٍ وَ فِى شَرِّ دَارٍ، مُنِیخُونَ بَیْنَ حِجَارَةِ خُشْنٍ وَ حَیَاتِ صُمٍّ، تَشْرَبُونَ الکَدِرَ وَ تَأکُلُونَ الجَشْبَ وَ تَسْفِکُونَ دِماءَکُم وَ تَقطَعُونَ اَرْحَامَکُم، اَلاَصْنَامُ، فِیکُم مَنْصُوبَةٌ وَ الاّثَامُ بِکُم مَعْصُوبَةٌ»[5]؛ (خداوند متعال، حضرت محمد(صلى الله علیه وآله) را در حالى فرستاد که ترساننده جهانیان از عذاب و امین بر ابلاغ احکامى بود که بر او نازل شده بود، و شما اى گروه عرب بر بدترین کیش و آئین [یعنى شرک و بت پرستى] و در بدترین خانه و جایگاه [یعنى حجاز] بودید [که قحطى و فتنه در آنجا بسیار بود]، در زمین هاى سنگلاج و میان مارهاى پر زهرى که از آوازها نمى رمیدند، مانند اینکه کر بودند، اقامت داشتید، آب لجن سیاه را مى آشامیدید و غذاى خشن [مانند جُوِ پر سبوس و آرد هسته خرما و سوسمار] مى خوردید، و خون یکدیگر را مى ریختید و قطع رحم و دورى از خویشاوندان مى کردید، [بر اثر سختى معیشت و بدى اخلاق رعایت صله رحم نمى نمودید] بتها در میان شما نصب، و گناهان به شما پیچیده شده بود).

اما با بعثت پیامبر رحمت و مهربانی، با خلق عظیم خویش «وَ إِنَّکَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ‌» و رفتار مهربان و قلب رئوف و مهربان خویش«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ»[6] تحول و انقلاب عظیمی را در دل آنها ایجاد کرد و بهترین دین یعنی توحید و خدا پرستی را برای آنان آورده و نظام شهرسازی و طهارت و نجاست و آداب زیبایی اسلامی را برای آنها هدیه آورده و آن انسان‌های خشن به انسان‌های مهربانی که تبدیل کرد که حاضر شدند پدرکشتگی‌ها و اختلافات عمیق قومی قبله‌ای را کنار گذاشته و صفات زیبایی رحم و مروت و بخشندی و کرامت را در بین آنها نهادینه کرد. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لاَ تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً وَ کُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْهَا کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ‌»[7]

و همگی به ریسمان خدا [= قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله وحدت‌]، چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت (بزرگِ) خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، و او میان دلهای شما، الفت ایجاد کرد، و به برکتِ نعمتِ او، برادر شدید! و شما بر لبِ حفره‌ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌سازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید.

۳ـ بهبود معشیت و وضعیت اقتصادی مردم

یکی دیگر از فوائد بعثت و آثار آن بهبود زندگی و معیشت مردم بود. مردم عربستان در شرایط بسیار بد اقتصادی زندگی می‌کردند و امکانات اولیه زندگی را نداشتند. اما با بعثت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و دولت اسلامی آنان از نظام اسلام بهره گرفته و از قدرت‌های سیاسی و اقتصادی منطقه تبدیل شدند. امیر المؤمنین علیه‌السلام در این باره می فرماید:

نَشَرَتِ اَلنِّعْمَةُ عَلَیْهِمْ جَنَاحَ کَرَامَتِهَا وَ أَسَالَتْ لَهُمْ جَدَاوِلَ نَعِیمِهَا وَ اِلْتَفَّتِ اَلْمِلَّةُ بِهِمْ فِی عَوَائِدِ بَرَکَتِهَا فَأَصْبَحُوا فِی نِعْمَتِهَا غَرِقِینَ وَ فِی خُضْرَةِ عَیْشِهَا فَکِهِینَ . قَدْ تَرَبَّعَتِ اَلْأُمُورُ بِهِمْ فِی ظِلِّ سُلْطَانٍ قَاهِرٍ وَ آوَتْهُمُ اَلْحَالُ إِلَى کَنَفِ عِزٍّ غَالِبٍ وَ تَعَطَّفَتِ اَلْأُمُورُ عَلَیْهِمْ فِی ذُرَى مُلْکٍ ثَابِتٍ فَهُمْ حُکَّامٌ عَلَى اَلْعَالَمِینَ وَ مُلُوکٌ فِی أَطْرَافِ اَلْأَرَضِینَ یَمْلِکُونَ اَلْأُمُورَ عَلَى مَنْ کَانَ یَمْلِکُهَا عَلَیْهِمْ وَ یُمْضُونَ اَلْأَحْکَامَ فِیمَنْ کَانَ یُمْضِیهَا فِیهِمْ لاَ تُغْمَزُ لَهُمْ قَنَاةٌ وَ لاَ تُقْرَعُ لَهُمْ صَفَاةٌ!.[8]

به نعمتهایی که خداوند هنگام بعثت پیامبر اکرم (ص) به آنان ارزانی داشت بنگرید که آنان را مطیع و فرمانبردار شریعت او گردانید و در پرتو شریعت او با هم مهربانشان ساخت. بنگرید که چگونه نعمت و آسایش پروبال کرامت و بزرگواری خود را بر آنها گستراند و نهرهای مواهب خود را به سوی آنان جاری نمود و آیین حق با تمام برکاتش آنها را فراگرفت. پس در میان نعمت ها غرق گشتند و در زندگی خرّم و شادمان شدند. امور آنان در سایه قدرت کامل استوار گردید و سامان یافت و در سایه عزتی پیروز قرار گرفتند و حکومتی ثابت و پایدار نصیبشان گردید. پس آنان حاکم و زمامدار جهانیان شدند و سلاطین روی زمین گشتند و مالک و فرمانروای کسانی شدند که قبلا بر آنها حکومت می کردند و قوانین و احکام را درباره کسانی به اجرا گذاردند که قبلا درباره خودشان اجرا می نمودند. کسی قدرت درهم شکستن نیروی آنان را نداشت و احدی خیال مبارزه با آنان را در سر نمی پروراند.

 

---

[1] آل عمران/ 164

[2] آل عمران/ 164

[3] کافی، ج۱ ص۳۰

[4] کافی، ج۱ ص۳۰

[5] نهج البلاغة، شریف رضى، محمد بن حسین‏، محقق / مصحح: صبحی صالح، هجرت‏، قم‏، ‏1414 قمری، چاپ: اول، ص 68، خطبه 26 (العرب قبل البعثة).

[6] آل عمران/ 159

[7] آل عمران/ 130

[8] نهج البلاغة،‌خ185، ص285

چرا پیامبران چوپانی کردند؟

 

چرا پیامبران چوپانی کردند؟

شبانی و دامداری از روزگاران کهن از جمله اشتغالات و حرفه های رایج جامعه بشری به ویژه در اجتماعات بدوی و روستایی بوده است.

هر خانواده به طور طبیعی تعدادی، هر چند اندک، دام (گوسفند، گاو، شتر و غیره) با مقاصد اقتصادی و معیشتی نگاهداری می کرده و معمولاً نوجوانان و جوانان، آنها را به چراگاه و مراتع برده و شبانگاه به روستا برمی گشتند. حتی گاهی به سبب زیادی دام و فقدان نیروی انسانی کافی در درون خانواده، فرد و یا افرادی را به اجیری می گرفته اند.

و آنان در برابر دریافت دستمزد دامداری و شبانی می کرده اند.([1])

تردیدی نیست که انسان از بدو پیدایش خود در روی زمین برای آن که زنده بماند به غذا و طعام نیاز داشته و برای سیر کردن شکم خود و تأمین معیشت، نیازمند کار و کوشش بوده است.

طبیعی ترین کار در آن زمینه، کشاورزی و دامداری و امثال آن بوده است.

وانگهی پیامبران خدا، بعد بشری داشته و از این نظر مانند دیگر آحاد انسان برای زنده ماندن، کار و تلاش می کردند، و احیانا از طریق کشاورزی و گوسفندداری و شبانی، زندگی می گذرانده اند.ابراهیم ـ علیه السلام ـ با ساره دختر خاله اش ازدواج کرد.

او که زنی ثروتمند و صاحب گوسفندان فراوان بود، همه آنها را در اختیار ابراهیم قرار داد و او با سر و سامان دادن به آنها و حسن نگهداری، مال و منال فراوان به دست آورد و در شهر کوثا وضع هیچ کس بهتر از او نبود.([2])

درباره شبانی پیامبر اکرم نیز روایات متعددی نقل شده است. جابربن عبدالله گوید: «در مرالظهران نزد رسول الله بودیم در حالی که گوسفند و قوچ می چرانید. پیامبر فرمود: بر شما باد گوسفند سیاه که پاکیزه تر است. پرسیدند: آیا شما گوسفند شبانی کرده اید؟ فرمود: آری، و هل نبی الا رعاها: آیا پیامبری بوده که گوسفند چرانی نکند؟!».([3])

از عمار نقل شده که گفت: «روزی گوسفندان خانواده ام را به چرا برده بودم و محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هم شبانی می کرد به آن جناب گفتم: آیا مایل هستید تا به فخ برویم که آنجا مرتع و سبزه زاری درخشنده و نیکو است؟

پیامبر فرمود: آری برویم. فردای آن روز به آن جا رفتم، حضرت پیش از من به آنجا رسیده بود اما گوسفندانش را از آن مرتع و علفزار دور نگاه داشته و نمی گذاشت وارد چراگاه شوند تا مرا دید فرمود چون با تو قرار گذاشته بودم خوش نداشتم پیش از آمدن تو گوسفندان را بچرانم».([4])

شبانی و رسالت :رهبران آسمانی وظیفه ای خطیر و بزرگ بر عهده دارند. وظیفه ای که با گرفتاری و محرومیت، شکنجه و بلا، قتل و کشتن، خلاصه با انواع مصائب توأم و هم آغوش است.

شرط کامیابی رهبران الهی، صبر و بردباری، یعنی شکیبایی در برابر هر گونه آزار و اذیت می باشد. زیرا بردباری و شکیبایی در تمام مراحل مبارزه شرط واقعی نیل به مقصود است.

از این جهت، یک رهبر واقعی نباید از زیادی دشمن بترسد و عقب نشینی کند. نباید از کمی پیرو افسرده شود. نباید از پیش آمدهای ناگوار بیم و هراسی به دل راه دهد.([5])

پیامبران، بخشی از عمر خود را قبل از رسیدن به مقام نبوت، به چوپانی و شبانی می گذاردند. مدتی در بیابان ها به تربیت حیوانات اشتغال می ورزند، تا در طریق تربیت انسان ها شکیبا و بردبار شوند، و تمام مصائب و سختی ها را آسان بشمارند. زیرا اگر شخصی توانست دشواری های تربیت حیوان را، که از نظر هوش و فهم با ما قابل مقایسه نیست، بپذیرد.

قطعا خواهد توانست هدایت گمراهان را که شالوده فطرت آنان را ایمان به خدا تشکیل می دهد، را بر عهده بگیرد.([6])

از این رو در حدیثی از امام صادق می خوانیم: «ما بعث الله قط نبیا حتی یسترعیه الغنم یعلمه بذلک رعیة الناس». خداوند هیچ پیغمبری برنیانگیخت مگر آن که او را به شبانی و چوپانی گوسفندان واداشت تا بدان وسیله رعیت مردم را به ایشان بیاموزد».([7])

در کتاب سیره حلبی در فلسفه شبانی، چنین می خوانیم: حکمت الهی ایجاب می کند که مرد وقتی به شبانی گوسفندان می پردازد از آن نظر که گوسفند، ضعیف ترین و پراکنده ترین بهایم است اقدام به چوپانی، مایه آرامش و سکون دل می شود و قلب انسان مملو از لطف و مهر و رأفت می گردد و چنان شخصی اگر از شبانی گوسفند به مردم داری و رعیت پروری بپردازد

اولا: حدت طبیعی در وجود او از بین می رود

و ثانیا: از ظلم و ستم غریزی فاصله می گیرد! پس او در معتدل ترین حالات و عادلانه ترین وضع قرار می گیرد.([8])

علت دیگری که پیامبران به شبانی می پرداختند دوری از جامعه فاسد و منحطّ محل زندگی خود بوده است.

و علت سوم: این کار فرصتی بود برای مطالعه آسمان زیبا، و اوضاع ستارگان، دقت در آیات تکوینی و انفسی که همگی نشانه های وجود او می باشد.

قلوب پیامبران، با اینکه از آغاز آفرینش با مشعل توحید روشن می باشد. ولی خود را از مطالعه در آیات الهی و عوالم هستی بی نیاز نمی دیدند، و از همین طریق به آخرین درجات یقین و ایمان می رسیدند و به ملکوت آسمان ها و زمین راه می یافتند.([9])

 

علل چوپانی پیامبراکرم(ص)

محمد(ص) پس از بازگشت به مکه طبق خواست ابوطالب در کارها به او کمک می کرد و یکی از این کارها چوپانی بود. انتخاب این شغل ممکن است از چند جهت باشد:

1- محمد(ص) نمی خواست در مکه که کانون بت پرستی بود و انواع فسادها در آن اتفاق می افتاد بماند و از این رو دوست داشت به بیابان برود.

2- او می خواست در بیابان با دیدن مناظر طبیعت به خداشناسی و توحید محکمتری دست یابد.

3- او می خواست به رنج تحمل نگهداری گوسفندان عادت کند و ورزیده شود تا بتواند رنجها را در برخورد با مردم تحمل کند.

4- او می خواست با دامداری به اقتصاد اجتماع کمک کند.

5- او می خواست به مردم بیاموزد که کار عار نیست.

بعضی از مورخان معاصر در علت شبانی پیامبر گفته اند:

پیامبران، بخشی از عمر خود را پیش از رسیدن به مقام نبوت، در چوپانی و شبانی می گذراندند. مدتی در بیابانها به تربیت حیوانات اشتغال ورزیدند، تا در طریق تربیت انسانها شکیبا و بردبار باشند و تمام مصائب و سختی ها را آسان بشمارند. زیرا اگر کسی توانست دشواریهای تربیت حیوان را، که از نظر هوش و فهم با انسان ها قابل مقایسه نیست، بپذیرد ؛ قطعاً خواهد توانست هدایت گمراهان را که شالوده فطرت آنان را ایمان به خدا تشکیل می دهد، بر عهده بگیرد.

شخصیتی که باید با ابوجهل ها و ابولهب ها مبارزه کند، و از افراد زبون که اندازه شعور و ادراک آنها این بود که در بابر هر سنگ و چوبی خاضع می شدند، افرادی بسازد که در برابر هیچ اراده ای، جز اراده حق خضوع و تسلیم نشوند، باید مدت ها از راه های گوناگون، درس صبر و شکیبائی را بیاموزد.

علت دیگر: برای آزاد مردی که در عروق او خون غیرت و شجاعت می گردد، دیدن مناظر زورگویی زورمندان قریش و تظاهر آنان به ناپاکی، سخت و گران می باشد. روی گردانی جامعه مکه، از پرستش حق، طواف آنان در اطراف بتهای بی روح، بیش از هر چیز برای یک شخص فهمیده ناگوار است. از این جهت، پیامبر(ص) مصلحت را در این دید که مدتی در گوشه بیابانها، دامنه کوه ها، که طبعاً از اجتماع کثیف آن روز دور می گشته به سر می برد، تا از آلام روحی که معلول اوضاع رقت بار محیط آن روز بود، آسوده باشد.

علت دیگر: این کار فرصتی بود برای مطالعه صفحه زیبای آسمان، و اوضاع ستارگان، دقت در آیات تکوینی و انفسی که همگی نشانه های وجود او می باشد. [[10]]

 

پانوشت:

[1]ـ  سید علوی، سید ابراهیم، مقاله شبانی حضرت(ص).

[2]ـ قطب راوندی، سعیدبن هبة الله، قصص الانبیاء، مشهد، چاپ اول، 1409ق، ص110.

[3] ـ همان، ص284.

[4]ـ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ج16، ص224.

[5]ـ  سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1371ش، ج1، ص187.

[6]ـ  همان، ج1، ص188.

[7]ـ  شیخ صدوق، علل الشرایع، قم، ناشر داوری، ج1، ص32.

[8]ـ  السیرة الحلبیة، ج1، ص126 به نقل از: مقاله شبانی محمد(ص).

[9]ـ  فروغ ابدیت، همان، ج1، ص189.

[10]ـ فروغ ابدیت، ج1، ص189